Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2011, Síða 35

en gæti eigi haft og mætti eigi með neinu móti hafa hin allra minstu afskifti
af kenningu og játningu og prestsköllun hvers einstaks safnaðar.59
Virðast hugmyndir Þórhalls í þessu efni hafa breyst frá því tveimur árum
áður en fram að þeim tíma virðist hann hafa litið svo á að lúthersku meiri-
hlutakirkjunni bæri að keppa eftir því að halda saman sem samhæfð heild
er héldi fyrri skipan að mestu óraskaðri þrátt fyrir aðskilnað. Það álit kom
meðal annars fram í ummælum hans er lög höfðu verið sett um stofnun
tveggja vígslubiskupsembætta en þá ritaði hann:
Fyrir þá sem vona það og vinna að því að hin íslenzka kirkja haldist saman
sem félagsheild, og það eins þó ytri hagir hennar kynni að breytast, og
treysta því að þjóðræknistrygðin við fornu stólana verði þá eitt traustasta
einingarbandið - fyrir þá eru vígslubiskupar Skálholts og Hóla annað og
meira en hégómi.60
Þessi breytta afstaða varpar ljósi á rætur þeirrar kirkjuguðfræði sem Þórhallur
Bjarnarson og ýmsir aðrir hér á landi gengu út frá um þessar mundir.
I fyrri grein um þróun sjálfstæðrar þjóðkirkju á öndverðri 20. öld var
látið að því liggja að Islendingar hafi sótt hugmyndir um kirkjuskipan
til tveggja átta, Vesturheims og Evrópu.61 Áhrifin frá kirkjulífi íslendinga
vestanhafs koma greinilega fram í greinaskrifum, umræðum á Alþingi
og víðar. Þær heimildir sem hér er stuðst við sýna hins vegar ekki vægi
hinna evrópsku áhrifa á sama hátt en þar er ekki síst átt við guðfræði Fr.
Schleiermachers. Þar fyrir gefa heimildarnar ekki tilefni til að álykta að
um slík áhrif hafi ekki verið að ræða enda var Þórhallur Bjarnarson og
margir þeirra sem við sögu koma vel að sér í þýskri guðfræði samtímans.
Þetta atriði krefst viðameiri hugmynda- og guðfræðisögulegra rannsókna
en rúmast innan þessa greinaflokks. Áherslubreytingin sem vart verður hjá
Þórhalli Bjarnarsyni 1909-1911 bendir þó til að hjá honum hafi áhrifin frá
Vesturheimi farið í vöxt eftir því sem leið á ævina þegar um kirkjuskipan
er að ræða. í Þýskalandi höfðu lútherskar landskirkjur almennt komið á
kirkjustjórn í höndum kirkjuþinga (synodalt stjórnarform) undir lok 19.
aldar. Meðal systurkirknanna í Ameríku var hins vegar almennt litið svo á
að hinn staðbundni söfnuður ætti að hafa sjálfsstjórnarvald þó hann gæti að
59 Skilnaðarkjörin 1911: 275. Sjá og Kirkjueignirnar 1916: 192.
60 Vígslubiskupar 1909: 276.
61 Hjalti Hugason 2010: 77-79.