Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2011, Page 36

einhverju leyti framselt það sameiginlegu ráði eða þingi er tæki til tiltekins
svæðis.62 Þetta atriði styrkir því yrðinguna um áhrif úr tveimur áttum án
þess að skerpa hana að nokkru ráði.
Við aðskilnað taldi Þórhallur 1911 sjálfgefið að biskupsembættið legðist
niður.63 Leiddi það af því sjónarmiði að hver söfnuður ætti að verða sjálf-
stæð eining. Aftur á móti leit hann svo á að skilnaður ríkis og kirkju tæki
ekki hið minnsta til guðfræðideildar við hinn nýstofnaða háskóla.64 Líta má
svo á að sá kongregatíónalíski skilningur sem Þórhallur aðhylltist um þetta
leyti hafi gert hann að róttækari fríkirkjumanni en hann hafði verið til þessa.
Sjónarmið embættismannsins
Vorið 1914 stóð fyrir dyrum aukaþing þar sem fjalla átti um stjórnarskrár-
breytingar sem samþykktar höfðu verið árið áður og meðal annars tóku
til trúmálabálksins.65 Ritaði Þórhallur Bjarnarson við það tækifæri tvær
greinar um hvað annars vegar stuðlaði að aðskilnaði ríkis og kirkju og hins
vegar hvað aftraði honum. í fyrri greininni fjallaði hann um fyrirhugaðar
stjórnarskrárbreytingar. Að þessu sinni var lagt til að aftan við kirkju-
skipanina í þáverandi 45. (núv. 62.) gr. kæmi viðbót um að breyta mætti
kirkjuskipaninni með lögum. Ekki var gert ráð fyrir sérstökum varnagla,
það er þjóðaratkvæðagreiðslu, um slíka breytingu líkt og kemur fram í
núverandi 79. gr. stjórnarskrárinnar.66 Um þessa tillögu sagði Þórhallur:
„Þjóðkirkjan, eða réttara sagt ríkiskirkjan, var áður í víggirtri borg, en
nú hrynja þeir múrar“.67 Var enda litið á breytinguna sem undirbúning
62 Harkins 1965: 2315-2316.
63 Skilnaðarkjörin 1912: 43.
64 Skilnaðarkjörin 1912: 43. Sjá Alþingistíðindi 1909(A): 1102. Þessu lýsti Gísli Sveinsson (1880-
1959) lögfræðingur og þm Vestur-Skaftfellinga sig ósammála tveimur árum síðar og taldi að
trúfélög, þar á meðal lútherska kirkjan, ættu að annast prestsmenntun sina sjálf. Við Háskólann
ætti aðeins að kenna trúarbragðasögu og/eða kirkjusögu og trúarheimspeki og þá í tengslum við
almenna sögu- og heimspekikennslu. Gísli Sveinsson 1914: 207, 209. Sjá Gþ'sli] Sv[einsson]
1913: 97-98.
65 Alþingistíðindi 1913(A): 280. Alþingistíðindi 1914(B:I): 5. Hér á eftir verður gerð grein
fyrir þeim breytingum sem lutu að þjóðkirkjuskipaninni. Þær féllu í skuggann af öðrum
stjórnarskrárbreytingum og urðu að lögum óbreyttar 19. 6. 1915. Stjórnartíðindi 1915(A): 20.
66 Alþingistíðindi 1914(A): 4, 671, 674, 751, 753, 759. Stjórnartíðindi 1915(A): 20-21. Hvað
hcldur - hvað veldur? 19l4a: 68. Ákvæði um þjóðaratkvæðagreiðslu kom inn í Stjórnarskrá
konungsríkisins íslands 1920 (76. gr.). Stjórnartíðindi 1920(A): 20. Stjórnarskrá Iýðveldisins
fslands 1944 nr. 33 17. júní. Slóð sjá heimildaskrá.
67 Hvað heldur - hvað veldur? 1914a: 68.
34