Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2011, Side 87

og ófullkomleika mannlegrar þekkingar sem krefjast endurskoðunar á fyrri
niðurstöðum í ljósi nýrri rannsókna.44 Að mati Friðriks fylgir nýguðfræðin
þeirri stefnu sem Lúther lagði grunn að innan guðfræðinnar og Immanuel
Kant fyrir heimspekina. Frjálslynda guðfræðin er „skilgetin dóttir siðbótar-
innar“ og arftaki hennar.45 Hún stendur í hefð sem Marteinn Lúther,
Friedrich Schleiermacher (1768-1843), Albrecht Ritschl (1822-1889) og
Adolf von Harnack (1851—1930) mótuðu.46
Með rétttrúnaðinum eða gamalguðfræðinni er áherslan færð frá
trúnni og inntaki hennar yfir á kenningar um trúna, að mati Friðriks.
Rétttrúnaðurinn er þannig séð ekkert sérkristið fyrirbrigði, heldur fyrir-
finnst hann í öllum átrúnaði. Einkenni hans er að þær „trúarsetningar, sem
mest fylgi hafa eignast, gengið hafa að erfðum og mesta hefðar-helgi unnið
í hugum manna, hafa smám saman orðið að heilögu kenningarkerfi“.47 Af
þeim eru svo leiddar arfgengar kennisetningar, dogmur, sem öðlast viður-
kenningu og eru mælikvarði á hina hreinu kenningu. Rétttrúnaðurinn
miðast við þær og kenningakerfið er byggt á þeim. Hlýðni við og trú á
þær á að tryggja hjálpræðið. Innan kirkjunnar hefur þetta kerfi orðið svo
samofið kirkjunni og stofnunum hennar, að menn hafa fullyrt að utan
kirkjunnar sé ekkert hjálpræði að finna. Eins og gefur að skilja er gert ráð
fyrir aðgreiningunni „rétt“ og „röng“ trú í rétttrúnaðinum, trú og trúvillu.
Friðrik segir að hér sé of langt gengið, því að frá kristilegu sjónarmiði
merki trúvilla „fráfall frá kjarna fagnaðarerindisins“, en ekki kenningum
sem byggjast á honum.48
Annað sem einkennir rétttrúnað er festa og stöðnun. Gert er ráð
fyrir því að skoðanir þokist aldrei úr stað þegar trúmál eru annars vegar.
Kennisetningar og trúarsetningar eru álitnar „óbifanlegar og óbreytan-
legar“.49 Útlegging trúarinnar á vissu tímabili sögunnar er látin halda
trúarvitund fólks í greip sinni. Kirkjan hefur ýtt undir slíkt með játningar-
skuldbindingum sínum, þar sem einstaklingurinn hefur engan skoðunarrétt
í trúarefnum, ekkert hugsana- eða samviskufrelsi.50 Þessi framsetning
trúarinnar er einkennandi fyrir lútherska rétttrúnaðinn og er arfleifð hans
44 FriðrikJ. Bergmann, Trú ogþekking, 17.
45 Sama rit, 23.
46 Sama rit, 45—46.
47 Sama rit, 1.
48 Sama rit, 3.
49 Sama rit, 4.
50 Sama rit, 6.
85