Orð og tunga - 01.06.2008, Page 85

Baldur Jónsson: Klambrar saga
75
Fyrri merkinguna má ráða af dæmum RM frá síðari hluta 19. ald-
ar: „hann geti svo komizt úr ísklömbrunum suður í sundið" (Skírnir
1879:151) og „var honum kostur á að ... sneiða hjá þeim ísklömbrum,
sem skipið komst í" (ísafold 1884:22). í bæði skiptin er verið að tala um
„ísklemmu", og það orð sést einmitt á prenti skömmu síðar.23 Þegar
Bólu-Hjálmar yrkir um „klömbrur hafísa" í kvæði sínu „ísland" 1874,
hefir hann haft þessa sömu myndlíkingu í huga, heljargreipar hafíss-
ins.24
Elsta heimildin um ísklömbrur er orðabókarskýringar sr. Björns
Halldórssonar frá 1791, en þar er fremur átt við ísjaka. Verður gerð
nánari grein fyrir því í næsta kafla.
3.2.2 í forlið
Athyglisvert er hvernig fleirtöluorðið klömbrur hagar sér sem forliður
í samsetningum. I eignarfallssamsetningum ætti það að vera klambra-,
en um það eru ekki örugg dæmi. Forliðurinn klambra- gæti auk þess
verið ef. ft. af klömbur (kv.) eða klambra (kv.), en ekki eru heldur ör-
ugg dæmi um slíkar samsetningar. Þar sem klambra- er forliður, oftast
í örnefnum, virðist það vera < klambrar-, sbr. orðið klambraveggur sem
nefnt var hér á undan (sjá 2.3.1). Breytingin -ar > -a er algeng í sam-
settum orðum, eins og kunnugt er.23
Hins vegar eru nokkur dæmi um forliðinn klömbru-, sem fljótt á
litið virðist vera ef. et. af klambra. En slíkar samsetningar, með klömbru-,
eru miklu eldri en elstu dæmi þess að klambra sé notað (í eintölu) um
klemmitöng. Þó sjást þær ekki fyrr en fleirtöluorðið klömbrur er komið
til sögunnar.
Elsta heimildin er Bréfabók Brynjólfs biskups Sveinssonar 1674
(AM 281 fol., bls. 140 (138)), þar sem „fánýtir klömbrukjálkar" eru
taldir meðal eigna (sjá einnig Lúðvík Kristjánsson 1983:35). Samsetn-
ingar sem þessi verða varla skýrðar nema sem myndanir af fleirtölu-
orðinu klömbrur. Orðmyndunin virðist ekki formrétt, en slíkar sam-
23Dæmið er þannig í RM: „4. og 5. jan. 1895 var „Fram" í hinni voðalegustu
ísklemmu" (Fjallkonan 1896:138).
24Erindið, sem raunar er alþekkt, er í heild þannig: „Sjá nú, hvað ég er beinaber, /
brjóstin visin og fölar kinnar, / eldsteyptu lýsa hraunin hér / hörðum búsifjum ævi
minnar. / Kóróna mín er kaldur snjár, / klömbrur hafísa mitt aðsetur, / þrautir mínar
í þúsund ár / þekkir guð einn og talið getur" (Hjálmar Jónsson 1942:44j.
“Um flökt á milli -ar og -a sjá t.d. Baldur Jónsson 1969 eða 2002:87-92.