Orð og tunga - 01.06.2008, Síða 88

78
Orð og tunga
Sem heiti á klemmitöngum hefir klömbrur lengst af verið fleirtölu-
orð síðustu aldirnar, eins og fram hefir komið, en þegar kemur fram
á 20. öld, sjást dæmi um að slíkt áhald sé nefnt klambra. Orðið hefir
þá getað fengið tölubeygingu í þeirri merkingu, en varla hefir verið
mikið um það.
4.2 Merkingar og notkun
Ef allt er talið, má greina fjórar merkingar í orðinu klambra: 'lítill ísjaki',
'klípa', 'klemmitöng' og 'hleðsluhnaus'.30 Eflaust má rekja þær allar
til sömu rótar. Aðalmerkingin er 'hleðsluhnaus', og er hún þó einna
síðast til komin. Um sumar hinna eru aðeins örfá dæmi, jafnvel hæpin,
en nauðsynlegt er að gera þeim nokkur skil.
4.2.1 Merkingin 'ísjaki'
Björn Halldórsson samdi orðabók sína að mestu á árunum 1770-1785
og þýddi flettiorðið klambra með 'frustum glaciei' án frekari skýringa
eða dæma. Þegar mágur hans, Jón Ólafsson Svefneyingur, var fengirtn
til að fara yfir orðabókarhandritið með útgáfu í huga, var klambra eitt
þeirra orða sem hann bað um nánari skýringu á; það var ekki betur
þekkt en svo. Bjöm tók saman skýringar handa mági sínum 1791, en
var þá orðinn sjóndapur og fékk annan mann til að skrifa þær fyrir
sig. Um viðbrögð Jóns við svari sr. Björns er ekki vitað.31
í skýringunum segir Bjöm að klambra sé „lítill ísjaki" og tekur þetta
notkunardæmi: „þad rekr ecki anad hia mier enn nockrar isklombr-
ur". Dönsku þýðingunni, „et Isstykke", var bætt við síðar.32
Þarna gætir nokkurs misræmis, þar sem flettiorðið er klambra, en
notkunardæmið er samsett orð, ísklömbrur, m.a.s. í fleirtölu. Það orð
er kunnugt af yngri heimildum, eins og nefnt var hér á undan (sjá
3.2.1), og hefir verið skilið sem fleirtöluorð eins og önnur samsett orð
30Ásgeir Blöndal Magnússon (1989:470-471) tekur upp nafnorðið klambra sem tvö
orð. Hið fyrra telur hann að merki 'klaki, ísstykki', en hið síðara bæði 'klemmitöng'
og 'hleðsluhnaus'. Bæði orðin merkir hann 17. öld, en ekki er ljóst hvað hann hefir
haft fyrir sér í þeirri tímasetningu.
31Jón Helgason gaf þessar skýringar út 1967, en þær voru ekki birtar í orðabók
Björns 1814, heldur í annarri útgáfu 1992. Sjá Jón Helgason 1967:101-160 og útgáfu
Jóns Aðalsteins Jónssonar 1992:xv-xvi; sbr. AM 422fol, bls. 537.
32Hér er farið eftir útgáfu Jón Aðalsteins Jónssonar á orðabók Björns 1992:269.