Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2016, Side 26

25
vísindamanna sjálfra skaðar vísindin að því leyti að það eykur hættuna á að
hlutdrægni og fordómar af ýmsu tagi hafi áhrif á niðurstöður vísindarann-
sókna.26
Ú T D R Á T T U R
Hlutdrægni í vísindum
Vanákvörðun, tilleiðsluáhætta og tilurð vísindakenninga
Ýmsir feminískir vísindaheimspekingar hafa fært rök fyrir því að hlutdrægni af ýmsu
tagi hafi óeðlileg áhrif á niðurstöður vísindarannsókna. Áhrifamestu rökin fyrir
þessu hafa verið af tvennum toga. Annars vegar hafa þau snúist um að hlutdrægar
forsendur brúi bilið milli athugana og kenninga sem kennt er við „vanákvörðun“
vísindakenninga; hins vegar hafa þau gengið út á að hlutdrægir gildisdómar ákvarði
hvenær rökin fyrir kenningu eru talin nægilega sterk til að samþykkja megi kenn-
inguna. Í þessari grein verða færð rök fyrir því að hlutdrægni geti haft áhrif á nið-
urstöður vísinda með enn öðrum hætti. Í stuttu máli má segja að hlutdrægni geti
orðið til þess að mikilvægum kenningum sé ekki veitt nægileg athygli til að þróa
kenningarnar áfram og bera þær saman við athuganir. Sé þetta rétt gætum við þurft
að endurskoða viðteknar hugmyndir um hvernig sé best að koma í veg fyrir óæski-
lega hlutdrægni í vísindum.
Lykilorð: Hlutdrægni í vísindum, hlutlægni vísinda, vanákvörðun vísindakenninga,
tilleiðsluáhætta, tilurð vísindakenninga.
26 Ég er þakklátur Eyju Margréti Brynjarsdóttur og tveimur ritrýnum Ritsins fyrir
mjög gagnlegar athugasemdir. Efni þessarar greinar var flutt sem fyrirlestur haustið
2015 á málþingi Reykjavíkurakademíunnar, H21: Hugmyndir 21. aldarinnar. Ég vil
þakka þeim sem tóku þátt í umræðum þar, auk þess sem ég vil þakka Reykjavík-
urakademíunni og meðlimum hennar fyrir ýmsan stuðning. Vinna við þessa grein
var styrkt af Starfslaunasjóði sjálfstætt starfandi fræðimanna sem hluti af verkefninu
Vísindi, samfélag og gagnrýnin hugsun (styrknúmer 15566).
HLUTDRæGNi Í VÍSiNDUM