Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2016, Síða 65

64
Venjuvísindamenn þrjóskist við að gefa viðtök upp á bátinn og það sé
yfirleitt skynsamlegt að hegða sér þannig, að hyggju Kuhns.
Viðtökin nálgast vart sannleikann en samt er hægt að tala um fram-
farir innan ramma þeirra. Sérhvert viðtak batnar með tímanum, verður
nákvæmara og betra tæki til að leysa vandamál. Að svo miklu leyti sem
hægt er að bera viðtök saman þá eru ný viðtök að jafnaði nákvæmari en
þau gömlu og leysa yfirleitt vandamál betur en gömlu viðtökin. Samt búa
nýju viðtökin ekki yfir öllum mætti (e. capabilities) gömlu viðtakanna.64
Eins og Kaninn segir „you win some, you lose some“.
Viðtökin leysa hvert annað af hólmi í sögu vísindanna, hvert með sínar
sérstöku aðferðir, sérstaka hugtakaforða, sérstaka gildismat, sérstöku stofn-
anir og sérstaka mælikvarða á gæði rökfærslu. Vísindin eru leiðarhnoða
sem fylgir engri nákvæmri átt, engin gefin skýring er til á því hvers vegna
sum viðtök líða undir lok og önnur koma í staðinn. Að skipta um skoðun,
taka nýtt viðtak gilt, líkist fremur því að turnast til trúar en að taka afstöðu
með rökum (eða taka skyndilega að sjá héra-andar-myndina sem héra en
ekki önd eins og áður).65 Kuhn segir að það sé engin furða því ekki sé til
neinn mælikvarði á góða rökfærslu sem er alveg handan viðtakanna. Enda
séu hópar venjuvísindamanna líkastir trúflokkum sem setji villutrúarmenn
út af sakramentinu. Max Planck hafi sagt að vísindaleg sannindi nái ekki
hylli vegna þess að vísindamenn láti sannfærast af góðum rökum, heldur
vegna þess að andstæðingar kenningarinnar deyi út.66 Samt hafi rök vissa
þýðingu fyrir val vísindamanna á viðtökum. Þeir séu eins og dómarar sem
dæmi eftir venjurétti, ekki laganna bókstaf enda sé hann ekki til í veröld
vísindanna.67 Vilhjálmur vísindamaður velur kannski viðtak V því hann
telur að það sé nákvæmara, einfaldara og gefi góða von um að leysa gátur
vel. En Valgerður vísindamaður hafnar V því henni finnst það skorta skýri-
gildi og umtak, þess utan sé það ekki eins nákvæmt og Vilhjálmur haldi.
„Sínum augum lítur hver silfrið“. Meinið er að það er ekki til neitt algrím
fyrir val þeirra á viðtökum enda er skilningur þeirra á hugtökum eins og
„nákvæmni“ og „skýrigildi“ einatt litaður af viðtökum og kenningum. Það
64 Thomas Kuhn, The Structure of Scientific Revolutions, bls. 169–170, Thomas Kuhn,
Vísindabyltingar, bls. 326.
65 Thomas Kuhn, The Structure of Scientific Revolutions, bls. 150, Thomas Kuhn, Vís-
indabyltingar, bls. 304–305.
66 Thomas Kuhn, The Structure of Scientific Revolutions, bls. 151, Thomas Kuhn, Vís-
indabyltingar, bls. 306.
67 Thomas Kuhn, The Structure of Scientific Revolutions, bls. 23, Thomas Kuhn, Vís-
indabyltingar, bls. 102.
steFán snævaRR