Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2016, Page 71

70
um vísindi með hartnær fáránlegum og þar með óskynsamlegum hætti.90
Kuhn gefur í skyn að til séu algildar reglur fyrir skynsemi, reglur sem ekki
eru bundnar á klafa viðtaka. Villi og Valla hafa brotið gegn þessum reglum
og því sett fram óskynsamlegar staðhæfingar. Af þessu má sjá að hinn síð-
ari Kuhn var hreint enginn afstæðissinni.
Auk heldur sagði Kuhn á efri árum að til væru almennar þumalfingurs-
reglur um val milli vísindakenninga. Þessar reglur væru ekki þrælbundnar
viðtökum. Að öllu jöfnu er kenning því betri því nákvæmari/eða frjórri/
eða víðfeðmari/eða einfaldari sem hún er. Listinn er ekki tæmandi og ekki
er til nein formúla fyrir vægi þessara þátta (nákvæmni, einfeldni, frjósemi
o.s.frv.).91 Aftur heyrum við enduróm frá Wittgenstein, það er engin regla
fyrir því hvernig beita eigi reglu, það er matsþáttur í allri reglubeitingu.
Ekki verður sagt að þessi hugmynd Kuhns um þumalfingursreglurnar
sé ýkja frumleg, finna má svipaðar hugmyndir hjá heimspekingum á borð
við Nelson Goodman. Að hans áliti eru sjálfsögð sannindi auðfundin og
varða vísindin litlu. Enn fremur bendir hann á að hægur leikur sé að fram-
leiða sannyrðingar á færibandi, t.d. með því að nota margföldunartöfluna.
Sannleikurinn sé ekki alltaf sagna bestur, ekki einu sinni í hinum ginn-
helgu vísindum. Enda sé sanngildi vísindakenninga ekki mikilvægara en
víðfeðmi (e. scope) eða einfaldleiki (e. simplicity). Kenningin verði líka að
vera svar við spurningum sem skipta vísindamenn máli.92 Við má bæta að
góð vísindakenning verður helst að hafa mikið skýrigildi, vera frumleg,
frjó, nákvæm, vel rökstudd og mikilsverð, sanngildið eitt og sér skiptir
litlu. Án þeirra vísindagilda sem nefnd voru er sannleikurinn eins og her-
foringi án hers.
Ég er reyndar alveg sammála þeim Kuhn og Goodman. Auk þess má
læra sitthvað af kanadíska vísindaheimspekingnum Harold i. Brown.
Hann segir réttilega að menn þurfi upplýsta dómgreind til að meta vægi
þessara vísindagilda í sérhverju tilviki enda er engin formúla til fyrir því
mati. Slík dómgreind er innsæisbundin hæfni hins fróða (upplýsta). Sá sem
hefur slíka dómgreind beitir þumalfingursreglum, innsæi og heilbrigðri
skynsemi til að ákveða hvaða kenningar séu óprófanlegar á hverjum tíma.
90 Thomas Kuhn, „Rationality and Theory Choice“, The Road Since Structure, bls.
208–215.
91 Thomas Kuhn, „Objectivity, Value Judgment, and Theory Choice“, The Essential
Tension, bls. 320–339.
92 Nelson Goodman, Languages of Art. An Approach to a Theory of Symbols, indiana-
polis: Hackett, 1976, bls. 263.
steFán snævaRR