Tímarit Máls og menningar - 01.09.2009, Qupperneq 10

S a lv ö r N o r d a l
10 TMM 2009 · 3
sterk. Hver einstaklingur hefur meira svigrúm til athafna en í stærri
samfélögum og tækifærin eru meiri. Að sama skapi berum við meiri
ábyrgð hvert fyrir sig á því samfélagi sem við byggjum. Eina birtingar-
mynd þeirrar ábyrgðar finnum við oftar en ekki á erlendri grund. Flest
höfum við á ferðum erlendis hitt útlendinga sem aldrei áður hafa hitt
Íslending og jafnvel aldrei heyrt á landið minnst. Við slíkar aðstæður
verðum við umsvifalaust fulltrúar þjóðarinnar og sú ímynd sem útlend-
ingarnir fá af Íslandi. Þessi framandleiki getur stundum verið okkur
skjól þar sem engar fornar erjur eru rifjaðar upp, en hann getur einnig
gefið þá mynd að við séum sérkennilegur þjóðflokkur á hjara veraldar
og varla hluti af alþjóðlegu samfélagi. Í þessum efnum átti útrásin þátt í
að breyta stöðu okkar í heiminum og okkur fannst, að minnsta kosti um
stundarsakir, að í alþjóðlegum viðskiptum værum við tekin alvarlega.
Og líkt og hver Íslendingur sem leggur af stað út í heim er fulltrúi þjóð-
arinnar voru strandhögg hinna nýju víkinga einnig gerð í nafni Íslands.
Hversu stór eða alþjóðleg sem fyrirækin urðu voru þau alltaf íslensk og
komið fram við þau sem slík. Íslensk útrás og bankahrun áttu líka eftir
að breyta ímynd landsins með eftirminnilegum hætti, ímynd sem við
vorum öll hluti af, hvort sem við vildum eða ekki. Þetta eru örlög lítillar
þjóðar.
Ábyrgð okkar er þó ekki aðeins á alþjóðlegum vettvangi heldur ekki
síður gagnvart okkur sjálfum þar sem við tökumst á við það verkefni að
halda úti menningarsamfélagi við ysta haf; þjóð sem á sér aldagamla
sögu og einstaka menningu og tungu. Í sjálfstæðisbaráttunni og á fyrstu
áratugum nýs lýðveldis gerðu margir sér grein fyrir þeirri ábyrgð sem
fælist í að vera Íslendingur og hvaða skyldur það legði á hvern einstak-
ling. Ekki var sjálfgefið að slík smáþjóð gæti staðið á eigin fótum og ljóst
að ekki þyrfti mikið að breytast í heiminum í kringum okkur til að til-
raunin um Ísland færi út um þúfur. Gott samband við nágranna og
vinaþjóðir hefur ætíð verið okkur nauðsynlegt til að lifa af sem þjóð á
sama tíma og menning okkar er viðkvæm fyrir erlendum áhrifum og
breytingum. Styrkur erlendra þjóða hefur á þessum sviðum á stundum
fyllt okkur vanmetakennd og við höfum gert minna úr íslenskri menn-
ingu og framlagi en efni standa til. Þegar Íslendingar sóttu á alþjóðlega
markaði voru þeir þó fullir sjálfstrausts og með stórar hugmyndir um
eigin getu. Vanmetakenndin hafði vikið fyrir oflæti en skammt getur
verið milli þessa tveggja kennda. Við höfðum gleymt smæð okkar og
töldum okkur trú um að við gætum skákað stórþjóðunum á þeirra
heimavelli – og héldum að við kæmumst upp með það! Ekki síst þess
vegna fyllti útrásin margan Íslendinginn stolti – við vorum loksins tekin
TMM_3_2009.indd 10 8/21/09 11:45:27 AM