Tímarit Máls og menningar - 01.09.2009, Síða 89

A ð l e s a Í s l a n d s k l u k k u n a í k r e p p u n n i
TMM 2009 · 3 89
arins“ (334). Það voru þó ekki hamfarir sem fleytt höfðu þjóðinni yfir
barm örvæntingarinnar heldur var um að kenna ranglæti spilltrar inn-
lendrar yfirstéttar, ágjarnra Íslandskaupmanna og „kóngslegrar maies-
tatis“ sem hámarka vildi gróða sinn af skattlandinu. Landsmenn lifðu
kreppu af manna völdum. Eydalín lögmaður lýsir ástandinu svo – en
vafi leikur á hvers bandamaður hann er eða hvort hann er einhverjum
eða einhverju trúr fyrir utan eigin hagsmuni og heiður:
Þó íslendíngi þyki gott að komast yfir kot, þá eru fáein jarðarhundruð lítils virði
í útlöndum, barnið gott, sagði lögmaðurinn. Gimsteinn sem ríkur greifi í Kaup-
inhafn ber í hríng sínum er dýrari en heil sýsla á Íslandi. Kápan mín nýa kostar
meira fé en ég fæ uppí landskuld á mörgum mörgum árum. Vér íslendíngar
megum hvorki versla né sigla og eigum þessvegna aungva penínga. Vér erum ekki
aðeins kúguð þjóð, heldur fólk í lífsháska. (77)
Ágirnd, græðgi og spilling blóðsugu þjóðina um daga Jóns Hreggviðs-
sonar Kristsbónda á Rein líkt og gerðist á nýliðnum útrásartíma. Arð-
ránið er samt við sig þótt það fái nýja ásýnd.
Þjóðhagfræði undirokunarinnar kemur hvarvetna fram á síðum bók-
arinnar. Úti í kansellíinu dóserar til dæmis etasráðið:
Mín skoðun er sú að það sem okkur hafi altaf vantað á Íslandi sé vellukkað harð-
ræði til þess að sá óvandaði flökkulýður sem fer um landið hverfi í eitt skipti fyrir
öll, og þeir fáu menn sem einhver dugur er í geti ótruflaðir af þjófum og betlurum
dregið þann fisk sem compagniet þarfnast þá og þá og brætt það lýsi sem Kaup-
inhafn verður að fá. (363)
Sérstakur saksóknari
Hvað má verða til bjargar þjóð sem að ráði misviturra manna hefur lifað
af hrun en þó á nástrái? Eitt af bjargráðunum er embætti sérstaks sak-
sóknara. Mitt í örvæntingunni, hruninu, kreppunni rofar til. Arnas
kemur til landsins sem konuglegur sendimaður með það að markmiði
að rétta hag þjóðarinnar við og koma á réttlæti.7 Upptakanna er að leita
í sárustu kviku skáldverksins: samskiptum Snæfríðar og Arnasar þar
sem þriðja aðalpersónan, Jón Hreggviðsson, verður leiksoppur:
Hún var ein eftir hjá dauðamanni, dró af fíngri sér gullhrínginn og fékk honum;
það var ormur sem beit í sporð sér.
Kondu þér í duggu til Hollands, sagði hún. Farðu síðan til Kaupinhafn á fund
Arnae Arnei vinar konúngsins og biddu hann að rétta hlut þinn vegna mín. Ef
hann skyldi halda þú hafir stolið þessum hríng, þá ber þú honum kveðju frá því
ljósa mani; frá álfakroppinum mjóa; – þau orð hafa ekki farið víðar. Seg honum
TMM_3_2009.indd 89 8/21/09 11:45:35 AM