Tímarit Máls og menningar - 01.09.2009, Page 135

TMM 2009 · 3 135
Páll Valsson
„Sannmáll þú varst en sætmáll ei“
Kristmundur Bjarnason: Amtmaðurinn á Einbúasetrinu. Ævisaga Gríms
Jónssonar. Iðunn 2008.
Óvíst er að nafn Kristmundar Bjarnasonar sé sérlega þekkt utan hóps áhuga-
manna um þjóðleg fræði eða innvígðra Skagfirðinga. Því má gera sér í hugar-
lund að fáum séu ljós afrek þessa starfsama Skagfirðings á akri bókmennta og
fræða. Hann hefur verið afkastamikill á sviði byggðasögu og skagfirskra
fræða, skrifað Sögu Dalvíkur í fjórum bindum, ævisögu merks eyfirðings, Þor-
steins í Skipalóni, og bók um Grím Thomsen, auk mikils fjölda greina um
tengd efni. Við sem steyptum okkur í æsku yfir sérhverja bók Enid Blyton
hugsum hlýlega til hans fyrir þýðingar á verkum bresku skáldkonunnar, en auk
þeirra þýddi Kristmundur fjölmargar aðrar sígildar bókmenntir, eins og sögur
Walters Scott, svo einungis einn áhrifamikill höfundur sé nefndur. Þá eru ótal-
in mikilsverð óbein áhrif Kristmundar á menningar- og bókmenntalíf á
Íslandi. Til dæmis naut stórskáld þeirra Skagfirðinga og þjóðskáld síðar, Hann-
es Pétursson, skjóls í æsku hjá „Dænda“ eins og hann kallaði Kristmund sem
var ódeigur að svara sífelldri spurningahríð bráðþroska barns um lífið og til-
veruna – til að mynda um saltmagn í hverju mannstári. Á Sjávarborg hjá Kibba
var líka í sveit á yngri árum annar rithöfundur af skagfirskum ættum sem
síðar átti eftir að gera garðinn frægan; Arnaldur Indriðason.
Og nú sendir hinn aldurhnigni fræðimaður á Sjávarborg frá sér merkilega
ævisögu; Amtmaðurinn á Einbúasetrinu, um Grím Jónsson sem um árabil var
amtmaður norðan og austan með aðsetur á Möðruvöllum í Hörgárdal. Grím
amtmann hefur ekki borið hátt í Íslandssögunni hingað til og mynd hans þar
mest tengd Norðurreið Skagfirðinga 1849 sem hrópuðu hann af, og skömmu
síðar gaf Grímur upp öndina. Og var lítt saknað af löndum sínum, var sagt, en
Norðurreiðin hefur oft verið túlkuð í rómantísku byltingarljósi sem ávöxtur
júlíbyltingarinnar í Frakklandi og hræringa á meginlandinu. Þar hafi hetju-
legir bændur í sjálfsprottinni hreyfingu alþýðunnar hrópað niður illa þokk-
aðan valdsmann.
En málið er vitaskuld miklu flóknara – eins og Kristmundur leiðir í ljós í
þessari efnismiklu, vönduðu og vel skrifuðu bók. Um Norðurreiðina er fjallað
ítarlega og niðurstaða Kristmundar er talsvert önnur en hin einfaldaða, róm-
antíska mynd sem fyrr var lýst. Svo virðist sem hópur skagfirskra sýslumanna
og stórbokkabænda, með Gísla Konráðsson og Espólínfeðga sem prímus mót-
D ó m a r u m b æ k u r
TMM_3_2009.indd 135 8/24/09 3:51:40 PM