Tímarit Máls og menningar - 01.11.2009, Qupperneq 10

10 TMM 2009 · 4
Guðni Elísson
Staðleysan Ísland og
mýtan um okkur sjálf
„Stórveldi framtíðarinnar eru stórveldi hugans“1
I. Stétt með stétt
Bankahrunið í október 2008 kom flestum á óvart. Þó leið ekki á löngu
þar til tilvitnanir úr verkum Halldórs Laxness tóku að birtast í blaða-
greinum og bloggi landsmanna. Þær sýndu að skilningurinn á eðli
íslensks kapítalisma hafði lengi verið fyrir hendi þótt mönnum hætti til
að renna blindum augum yfir valda kafla í verkum nóbelsskáldsins í
mesta góðærinu – á meðan peningar virtust enn streyma í kassann:
Hvað er hraðfrystihús?
Umbi: Það eru íslensk fyrirtæki. Spaugararnir reisa þau fyrir styrk frá rík-
inu, síðan fá þeir styrk af ríkinu til að reka þau, þvínæst láta þeir ríkið borga
allar skuldir en verða seinast gjaldþrota og láta ríkið bera gjaldþrotið. Ef svo
slysalega vill til að einhverntíma kemur eyrir í kassann þá fara þessir grínistar út
að skemmta sér.2
Nú hafði ný kynslóð ofurgrínista sent ríkinu reikning sem ekki einu
sinni þjóðin sá fram á að geta borgað. Í kjölfarið tóku menn loks að
spyrja sig gagnrýninna spurninga um tíðarandann, sjálfsmynd okkar og
þjóðfélagið sem gat af sér hrunið – og því næst að setja fram kenningar
um orsakirnar sem lágu þar að baki.
Einn af þeim sem velt hefur fyrir sér samfélagsmynd „góðærisáranna“
er Guðmundur Magnússon, en bók hans Nýja Ísland – listin að týna
sjálfum sér er sérstök að því leyti að hún er samin nánast að öllu leyti
fyrir október 2008, að undanskildum formálanum, en þar segir Guð-
TMM_4_2009.indd 10 11/4/09 5:44:31 PM