Tímarit Máls og menningar - 01.11.2009, Blaðsíða 83

U m h u g h v ö r f á h ö f u n d a r f e r l i
TMM 2009 · 4 83
Elías Mar verði „maður dagsins“ á bókamarkaðinum, af þeirri einföldu ástæðu,
að sú bið getur orðið nokkuð löng.
Þú virðist ekki hafa mikla trú á því að saga mín verði talin skemmtileg eða
sérlega merk. Ég er annarrar skoðunar. Ég held, að þú hafir ekki lesið sögukornið
vel. Að minnsta kosti bendir það ekki á vandaðan lestur að þú skulir geta farið
vitlaust með nafnið og kallað hana Þjóðvísu. Nafn sögunnar eins og það er, er það
mikið atriði, að ég held það sé vandi að hlaupa fram hjá því við yfirlestur hand-
ritsins. Hins vegar skil ég, að þú hafir það mikið að gera, að þú megir ekki vera að
því að lesa handrit vandlega, enda er það eina afsökunin sem ég finn fyrir þig.
Úr því ég er farinn að skrifa þetta langt mál á annað borð, finnst mér ekki úr
vegi að ég geri svolitla grein fyrir afstöðu minni til fyrri skáldsagna minna. Þú
hefur sjálfsagt tapað á þeim báðum, eða a.m.k. vona ég, að svo hafi verið. Sé svo,
þá hefi ég ekki tapað síður.
Fyrri sagan „Eftir örstuttan leik“, var þó að miklu leyti skrifuð með það fyrir
augum, að væntanlegur útgefandi gæti sett hana á þrykk án þess að eiga á hættu
stórkostlegt tap. Þetta var týpískt byrjandaverk, endaþótt ýmsum þætti það frum-
legt á köflum. Það var mest að þakka því, að ég hafði lesið bækur, sem ekki höfðu
verið þýddar á íslenzku og íslenzkir lesendur ekki þekktu dauninn af upp úr
blaðsíðunum, þar af leiðandi. – Stærsti galli bókarinnar var sá, að hún var aldrei
hreinrituð í heild. Ég tel mig hafa sloppið tiltölulega vel, enda þótt ég hinsvegar
vandaði mig með suma kaflana, t.d. þann fyrsta og síðasta.
Um seinni söguna „Man ég þig löngum“, er það að segja fyrst og fremst, að hún
var skrifuð að mestu leyti á undan hinni. Ég gerði uppkast að henni, þegar ég var
innan við tvítugt; og það var að miklu leyti uppgjör við unglingsár mín, endaþótt
ég vitandi vits tæki aðeins einn þátt af sjálfum mér í persónuna Halldór Óskar
Magnússon, ef til vill lakasta þáttinn, hinn passíva, ljósvíkingslega og stefnulausa
dreng, sem ég sjálfur var allt fram til tvítugs. Sumarið og haustið 1946 vann ég svo
að þessum drögum úti í Kaupmannahöfn með það fyrir augum að geta sent hana
í verðlaunasamkeppni Menningarsjóðs fyrir áramótin. Þegar ég hafði lokið henni
um miðjan desember, fannst mér ég hafa skriftað. Mér fannst ég geta lagzt rólega
útaf, án þess að skrifa meir. Ekki vegna þess, að mér þætti sagan svona góð, heldur
vegna hins, að ég fann, að ég hafði lagt að baki nauðsynlegan áfanga. Ég vissi, að
ég myndi aldrei skrifa sögu framar, sem væri laus við allt samband við heildina,
fólkið, tímann. Ég myndi aldrei framar eyða pappír í þankabrot um sjálfan mig, án
sambands við fjöldann. Þar af leiðandi markaði sagan tímamót í þroska mínum,
tímamót, sem „Eftir örstuttan leik“ hafði enga aðstöðu til að marka. „Man ég þig
löngum“ mun einhvern tíma verða talin merkilegri bók en hún er talin nú. Fólk
mun lesa hana út frá öðrum sjónarmiðum en hingað til. Helzti galli hennar er sá,
að hún er ívið langdregin. – Þó er hin tilbreytingalitla frásögn, hægi, natúralistiski
stíll o.s.frv. í eðlilegu sambandi við hið tragiska í gerandi sögunnar, endaþótt ég
hafi löngum verið andstæður natúralisma í bókmenntum, teoretiskt.
Sú stund mun koma, að þér verður ekki legið á hálsi fyrir að hafa gefið hana
út, heldur hið gagnstæða. Þú segist hafa „skrökvað upp á hana margskonar
girnilegum verðleikum“. Má vera, að þú hafir gert það prívat. Svo mikið er víst, að
þú auglýstir hana ekki frekar en aðrar bækur, sem þú gafst út um svipað leyti, og
TMM_4_2009.indd 83 11/4/09 5:44:41 PM