Tímarit Máls og menningar - 01.11.2009, Blaðsíða 21

S t a ð l e y s a n Í s l a n d o g m ý t a n u m o k k u r s j á l f
TMM 2009 · 4 21
um Gunnars Gunnarssonar (t.d. Fóstbræðrum (1918) og Jörð (1933)).30
Einnig má minna á rit Sigurðar Nordals, Íslenska menningu, en það
„hafði mikil áhrif á sjálfsmynd Íslendinga um miðja 20. öld“ eins og
segir í myndatexta í bók Guðmundar Magnússonar (38).31 En gengur sú
túlkun að öllu leyti upp?
Helga Kress er líklega sá fræðimaður sem harðast hefur gagnrýnt
túlkunarhefðir íslenskra fornbókmennta. Í fjölda greina hefur hún fært
fyrir því sannfærandi rök að íróníska undiröldu megi finna í miðalda-
textum, þar sem gróteskar lýsingar og myndmál grafa undan útblásnum
karlmennskuhugmyndum og gera þær háðulegar.32 Á fáum stöðum
birtist þessi aðferð Helgu skýrar en í grein hennar „Haf og skegg: Flæði
í Laxdælu“.33 Undir lok þeirrar greinar lýsir Helga mikilmennskudraum-
um Þorkels Eyjólfssonar, fjórða eiginmanns Guðrúnar Ósvífursdóttur,
sem þykir ekki mikill vígamaður og reynir því að gefa karlmennsku
sinni aukið vægi með því að fara út í framkvæmdir. Strax eftir að hann
hefur kvænst Guðrúnu tekur hann til við „að rífa niður byggingar henn-
ar til að byggja aðrar stærri“ (91) og loks vantar aðeins almennilega
kirkju á Helgafelli. Áður en Þorkell heldur til Noregs að sækja kirkjuvið-
inn biður hann Guðrúnu að ráða fyrir sig draum:
„Það dreymdi mig,“ segir hann, „að eg þóttist eiga skegg svo mikið, að tæki
um allan Breiðafjörð.“ Þorkell bað hana ráða drauminn. Guðrún spurði: „Hvað
ætlar þú þennan draum þýða?“ „Auðsætt þykir mér það, að þar mun standa ríki
mitt um allan Breiðafjörð.“ „Vera má, að svo sé,“ segir Guðrún, „en heldur myndi
eg ætla, að þar myndir þú drepa skeggi í Breiðafjörð niður.“34
Helga greinir skeggið sem einstaklega gróteska „mynd ofvaxinna karl-
mennskudrauma“ (92).
Þegar Þorkell kemur til Noregs fer hann til fundar við Ólaf konung
helga, sem er að reisa mikla kirkjubyggingu í Þrándheimi. Þorkell
ákveður að sín kirkja skuli verða stærri og þverskallast við varnaðar-
orðum konungs. Málalok verða þau að Þorkell drukknar í stormi á
Breiðafirði og rekur kirkjuviðinn um fjörðinn allan og týnist að mestu.
Eins og Helga bendir á skilur sagan „við hann sem drjúpandi draug í
hópi annarra karldrauga úti fyrir kirkju Guðrúnar og „sjór rann úr
klæðum þeirra““ (93).
Þorkel er víðar að finna í íslenskum samtíma en Njál á Bergþórshvoli
og Egil Skallagrímsson. Kirkjusmiðurinn er ekkert frábrugðinn þeim
afkomendum sínum sem tæpum 1000 árum síðar reistu tugi krana í
Reykjavík og tóku til við að hlaða upp steypu. Sömu mikilmennsku-
órarnir urðu þeim líka að falli.35 Og rétt eins og tíminn leiðir í ljós
TMM_4_2009.indd 21 11/4/09 5:44:35 PM