Tímarit Máls og menningar - 01.11.2009, Blaðsíða 32

M a t t h í a s J o h a n n e s s e n
32 TMM 2009 · 4
gilda einungis á þeirri mínútu sem þær eru gerðar, í hæsta lagi á þeim
sólarhring sem spurt er. Þessar kannanir segja að 39,57% af tölulegum
upplýsingum séu rangar.
Það er því ekki ástæða til að hlaupa eftir þessum niðurstöðum, síður
en svo. Ég talaði við fréttaritara Morgunblaðsins sem hafa verið á nám-
skeiði hjá okkur, það var víst á laugardaginn, og fór yfir nokkur mikil-
væg atriði blaðamennskunnar, sagði undir lokin, Gleymum því aldrei að
undirstaða góðrar blaðamennsku er að hlusta.
Og hlusta vel. Einn helzti fjölmiðlagúrú samtímans, Larry King á
CNN, hefur komizt svo að orði – ég held það sé hið gáfulegasta sem hann
hefur sagt hingað til: Ég hef aldrei lært neitt, meðan ég var að tala(!)
Hægt er að tala um sýndarveruleika af ýmsum ástæðum. Hugurinn
flöktir við sjónvarpsskjáinn sem sýnir sjaldnast veruleikann eins og
hann er, heldur eins og hann hefur verið soðinn niður, ef svo mætti
segja. Oftast er það svo að við erum að upplifa niðursuðurdós. Eitthvert
fólk okkur ókunnugt hefur tekið vissa þætti ákveðinna atburða og mat-
reitt þá fyrir okkur, hver með sínum hætti. Hugurinn flöktir svo við
þessar krásir rétt eins og fiskifluga við gamla skreið án þess vita hvað
hún er; allt snýst um lyktina. Við lifum og hrærumst í reyknum en höld-
um að hann sé sjálfur rétturinn. Við fáum bara það sem okkur er
skammtað. Og það er sjaldnast annað en eitthvert brot, brot af atburði
sem einhver velur. Við erum sem sagt mötuð. Við fáum veruleikann í
skömmtum. Meðan á þessu stendur lifum við í andartökum en höldum
að þessi andartök séu eilífðin sjálf; höldum að þessi sýndarveruleiki sé
lífið sjálft. Samt er hann oftast liðinn, þegar við upplifum hann, rétt eins
og gömul kvikmynd. En við getum tárast yfir gamalli kvikmynd, þótt
hún komi veruleikanum ekkert við.
Niðurstaðan er eiginlega sú að sjónvarpsupplifun er fremur eins og
upplifun listrænna atvika en viðburða líðandi stundar. Við tölum um
þessa viðburði eins og hverjir aðrir þátttakendur. En við erum ekki þátt-
takendur þess sem gerðist í raun og veru, heldur valinna atvika sem lifa
með hugsanaflökti okkar meðan á þeim stendur. Og kannski eitthvað
lengur. Ef kosið er um kynþokka fólks, þá eru þeir að sjálfsögðu valdir
sem hafa verið í sjónvarpi; einkum þeir sem eru í sjónvarpi meðan á
kosningu stendur. Áhorfandinn þykist vera að velja af þekkingu. Hann
er að velja fólk sem hann hefur haft kynni af. En það er rangt. Hann er
að velja fólk sem hann heldur að hann hafi kynni af. Í fæstum tilfellum
hefur hann nokkurn tíma haft nein kynni af þeim sem hann er að velja.
TMM_4_2009.indd 32 11/5/09 10:12:58 AM