Tímarit Máls og menningar - 01.11.2009, Page 145

Á d r e pa
TMM 2009 · 4 145
glaðværðinni sem ríkti við verkalok og kaffidrykkjunni á eftir. Fyrstu nóttinni,
málningarlyktinni, hvernig við mátuðum okkur við herbergin, fyrstu kynnin
við nágrannana.
Ég er að reyna að vekja hugboð um hvernig okkur lögðust til öll þessi sögu-
efni á meðan aðrar þjóðir héldu áfram svefngöngu vanans. En það er annað
sérkenni sögu okkar – hún er ekki í sama mæli og venjulegast er um þjóðarsög-
ur samin í réttlætingarskyni fyrir völdum yfirstéttar. Þvert á móti sú embættis-
mannayfirstétt sem ríkti hér nærfellt í sjö aldir aðhylltist allt aðra sögu. Í
hennar hugarheimi táknaði 1262 ekki ilpunkt heldur hápunkt, á undan var
villimennskan, á eftir var siðvæðingin með konungsvaldi og embættismanna-
stiga, umboðum og regluverki. Og kúgun á alþýðu landsins sem var svo alger
þegar hæst lét að með gleraugum nútímans birtast lögmenn og sýslumenn 17.
og 18. aldar sem ótíndir glæpamenn, sem gengu vasklega fram í að drekkja
vanfærum konum og hengja snærisþjófa við opinberar aftökur.
Þetta var þeirra saga. Með upprisu íslenskrar alþýðu í kjölfar sjálfstæðisbar-
áttu er á ný tengt við upphafið, landnámið, sögurnar með svo róttækum hætti
að sjálf íslenskan tekur hamskiptum, sú íslenska sem birtist okkur í textum
embættismanna allt fram á nítjándu öld og þótti fín, er eins og útlent tungumál
í dag. Það er mun styttra á milli Sveinbjarnar Egilssonar og Snorra Sturlusonar,
en Sveinbjarnar Egilssonar og Magnúsar Stephensen, sem þó bjuggu undir
sama þaki.
Hitt er annað mál, að af einhverjum ástæðum höfum við nútímamenn ekki
megnað að gera söguna að nógu eðlilegum hluta daglegs lífs, það er sagt vera
of dýrt á sjónvarpsöld og hljómar ankannanlega á dögum þegar almenningur
er látinn greiða þrjá og hálfan milljarð til að halda úti þröngu flokksblaði. Í
staðinn höfum við Ljótu Betty og hvað þær heita allar þessar úttauguðu eigin-
konur í amerískum úthverfum og öfugsnúnu morð í breskum smábæjum.
Ég tek saman mál mitt: látum ekki hafa af okkur söguna, þvert á móti gerum
hana að svo ríkum hluta af sjálfskilningi okkar að engum takist að afflytja
hana eða misnota í ódýru auglýsingaskyni.
TMM_4_2009.indd 145 11/4/09 5:44:47 PM