Tímarit Máls og menningar - 01.02.2011, Blaðsíða 13

A ð l e s a T í m a n n o g va t n i ð
TMM 2011 · 1 13
hverf ist um möndul ‚ljóss ins‘ (eða lífsins). Loka ljóðið fær svo enn dýpri
merkingu þegar þess er gætt að eftir Tímann og vatnið hætti Steinn
Steinarr að heita má að yrkja. Að vísu tók það hann mörg ár enn að setja
bálkinn saman í endanlegt horf.
Í ljósi þessa skilnings má svo hugsanlega endurskoða fyrsta ljóð,
einkum síð asta erindi þess, sem verður þá einskonar lýsing á því sem
skáld þarf að heyja sér til yrkinga sinna: „Og tíminn og vatnið / renna
veglaust til þurrðar / inn í vit und mín sjálfs.“ Um leið fær lýsing vatnsins
og tengsl þess við vitund ljóð mæl anda aukna merkingu: „Og vatn ið er
kalt og djúpt / eins og vitund mín sjálfs.“
Upphafs- og lokaljóðið eru hvort um sig fulltrúi fyrir annað af
tveimur megin formum bálksins, sem skiptist því sem næst til helminga
milli þessara ljóðforma. Annarsvegar eru ‚þrjár þríhendur‘ og hins veg ar
ljóð í frjálsara formi eða eindregin fríljóð. Nánar tiltekið er skipt ingin
á þessa leið:
Þrjár þríhendur: Nr. 1, 2, 5, 6, 8, 10, 13, 15, 17, 19, 20 (ellefu ljóð)
Frjálsara form: Nr. 3, 4, 7, 9, 11, 12, 14, 16, 18, 21 (tíu ljóð)
Í lokagerð bálksins er greinileg sú viðleitni Steins að gera hann sem til-
brigða ríkastan með því að láta reglufestu og frelsi í formi skiptast á, eins
og þetta yfir lit sýnir, en einnig með því að blanda saman ljóðum með
ólíkum hug blæ.
Ljóðin í seinni flokknum eru nokkuð ólík. Hreinust að formi til eru
ljóð nr. 7, 9 og 14 sem öll eru án háttbundinnar hrynjandi, stuðla og
ríms.19 En af þess um þremur eðlisþátt um bundins máls er það einungis
hinn fyrsti – háttbundin hrynjandi, tiltölulega jöfn bragliðaskipti – sem
er nauð syn leg forsenda bundins máls og útilok ar að hægt sé að tala um
fríljóð. Ljóðin sjö sem þá eru eftir – nr. 3, 4, 11, 12, 16, 18 og 21 – hafa
sterk fríljóðseinkenni og mættu kallast ‚stuðluð fríljóð‘, velflest að
minnsta kosti.
Tákn eða bókstafur
Við lestur Tímans og vatnsins vaknar sú spurning oft hvernig lesa beri
ljóð in, hvort þau beri að lesa táknlestri eða bókstaflegum lestri, sem svo
mætti kalla, hvort orð og orða sam bönd séu tákn sem vísi út fyrir sig til
þekkts veruleika, eða hvort þau beri að taka bókstaflega sem sjálfstæðan
veruleika sem ekki sé til utan ljóðsins. Við spurningunni er ekkert
einfalt svar sem dugi við öll ljóð bálks ins.