Tímarit Máls og menningar - 01.05.2011, Síða 7

M u n a ð u r s á l a r i n n a r
TMM 2011 · 2 7
Kompósisjón: Hvernig er textinn ofinn?
Í skrifum Thors um aðra listamenn, og líklega sérstaklega í bókum hans
um Kjarval og Svavar Guðnason, má finna ýmsa lykla að þeirri fagur­
fræði sem einkennir skáldskap hans sjálfs. Í bókinni um Svavar segir
um afstraktmynd sem heitir Kompósisjón (1941):
Í þeirri kviðu leikast á bjúgform og þríhyrningar. Beinar línur og aðrar sveigðar,
og reigðir oddar til að hlíta sveiflunni og boglínur leiðast frá fleygum með
réttum hornum, sveiflast áfram í bjúgspennu, sums staðar leiðast af því stýfð
hálfmánaform, og víxlast við klofa með skörpu horni og ýmist skilgetna eða
hálfkveðna þríhyrninga; hlið úr þríhyrningi framlengist í línu sem mýkist og
sveigist í bug, og af þeim leik stefnir allt í þyril þar sem hraði og afl binzt farvegi
í smíð sem hvergi haggast úr böndum, þrungin ólgu innra. Og þar sem felast
læsilegar myndir úr sagnheimi taka þær sig aldrei út úr né raska formspilinu
og þess aga.2
Freistandi er að ætla að Thor hafi stefnt að svipuðu formrænu samspili
grunnþátta í texta sagnaverka sinna. Þar megi í einstökum köflum sjá
agaða sveiflu í rými sem jafnframt er þó þrungið innri ólgu – rými sem er
í senn mállegt, myndrænt og hljómrænt, laust undan kröfum raunsæis­
legrar eftirlíkingar en fólgið í haganlegri smíð sem hvergi haggist úr
böndum. Víst mætti lesa sum verka Thors, einkum sumar skáldsögurnar
(t.d. Fljótt fljótt sagði fuglinn, Óp bjöllunnar og Tvílýsi) út frá viðlíka
skilningi á þeirri formlegu kompósisjón sem á sér stað. En verði sú áhersla
mjög ríkjandi þá reyrir túlkunin sig fasta í formalískum skilningi á
módernísku formi, eins og iðulega hefur verið raunin, jafnt meðal þeirra
sem hampað hafa módernisma sem hinna er hafa gagnrýnt hann harðlega
og talið að í hann skorti blóð sögunnar og mannlífsins. En í umfjöllun
sinni um Svavar sýnir Thor einmitt hvernig hin afströktu form málarans
tengjast innri og ytri kröftum, í manninum, samfélaginu og náttúrunni.
Nú hvarflar hugurinn að texta sem Thor birti í fyrstu bók sinni og nefndi
einmitt líka eftir sjálfri kompósisjóninni, samsetningunni, samningunni,
nánar tiltekið „Komposition í rauðu og svörtu“:
Krónur dökkra trjáblóma lokast utan um svarta fugla sem setjast í þau til að
verða gleyptir af þeim, í þungan ilm þeirra og gleyma.
Og ómur myrkra vinda þýtur í svörtu laufi.
Og rauður blóðdropi um nótt.
Sál sem horfir á lík sitt í grafreit myrkra viða og svartir fuglar fljúga úr svörtum
krónum til að slíta það.
Meðan sálin horfir á.