Tímarit Máls og menningar - 01.05.2011, Síða 21

Í þá g u f r a m v i n d u m a n n k y n s i n s
TMM 2011 · 2 21
má margt læra þótt hann rati ekki alltaf rétta leið sjálfur: „… list hans, hið
nýja hnitaða stálbeitta form, leggur jafnframt máttugasta vopn í hendur
nýjum skáldum sem vilja beita því í þágu framvindu mannkynsins“.3
Herhvöt Kristins féll ekki í grýttan jarðveg, enda voru yfirvofandi
mestu hræringar aldarinnar í íslenskri ljóðagerð. Nærvera Eliots í þeim
átökum er staðreynd – mörg af atkvæðamestu skáldum þjóðarinnar
höfðu sökkt sér í ljóð hans. Einn af þessum aðdáendum var Hannes
Sigfússon. Þegar grein Kristins birtist hafði Hannes þegar lokið við sína
fyrstu ljóðabók, Dymbilvöku, sem svipar að mörgu leyti til Eyðilands
Eliots.4 Líkindin eru einnig sjáanleg í Imbrudögum, annarri ljóðabók
Hannesar frá 1951, en báðar þessar bækur eru einn samfelldur ljóð­
bálkur í fimm hlutum (rétt eins og Eyðilandið). Í þriðju bók Hannesar,
Sprekum á eldinn frá 1961, ber nýrra við. Segja má að sú bók sé hefð­
bundnari en hinar tvær fyrri, ljóðin bera titla og bjóða upp á röklegri
lestur en eldri ljóð Hannesar (eru „skiljanlegri“). Mörg þeirra fela í sér
pólitíska ádeilu sem átti eftir að verða áberandi í síðari ljóðum Hann­
esar en forboða um þessa áherslubreytingu má sjá í viðtali við hann í
Birtingi frá árinu 1958. Þar fullyrðir Hannes að einkenni módernískra
ljóða séu orðin úrelt og gagnslaus, ekki síður en stuðlarnir og rímið sem
þau ruddu burt. Hann vill að skáldin láti af torræðri málnotkun og komi
boðskap sínum til skila umbúðalaust: „Ég held að tími hins skorinorða
ljóðs sé kominn!“5
Sprek á eldinn er hægt að skoða sem svar Hannesar Sigfússonar
við kalli Kristins E. Andréssonar frá því tólf árum fyrr – um róttæka,
pólitíska endursköpun á formi Eliots, nútímaljóðlist „í þágu framvindu
mannkynsins“. Ljóðin í Sprekum á eldinn eiga í raun meira sameiginlegt
með síðari ljóðum Eliots en Eyðilandinu. Gróflega má segja að þróunin
í ljóðagerð Eliots sé frá efasemdum til sannfæringar. Það er sömuleiðis
mikil sannfæring í Sprekum á eldinn en um muninn á þessum tveimur
höfundum má segja (með nokkurri einföldun) að sannfæring Eliots sé
trúarleg en sannfæring Hannesar pólitísk. Hvor um sig finnur svör við
áleitnum spurningum og boðar sannleikann í ljóðum sínum.
Hér verður leitað í síðari ljóð Eliots til samanburðar við Sprek á
eldinn, einkum kvæðabálkinn Four Quartets sem er eins konar listrænn
lokahnykkur á ljóðagerð hins enska stórskálds. Kvartettarnir komu
út í endanlegri gerð 1943 en eftir þá lagði Eliot lýríkina að mestu á
hilluna og sneri sér að leikritun. Ýmis stef úr eldri ljóðum skáldsins
eru endurunnin í Four Quartets og snemma varð sá skilningur til að
ljóðaflokkurinn væri kórónan á því sköpunarverki sem Eliot hefði
unnið á sviði ljóðlistarinnar.6