Tímarit Máls og menningar - 01.05.2011, Síða 22

H j a l t i S n æ r Æ g i s s o n
22 TMM 2011 · 2
Four Quartets
Það er viðtekin skoðun að líta á seinni verk T.S. Eliots sem afsprengi
þeirrar miklu íhaldsstefnu og þess strangkristna siðferðis sem hann til­
einkaði sér á síðari árum.7 Víst er að Eliot þótti þróun vestrænnar menn­
ingar uggvænleg; vaxandi blöndun menningarsvæða var honum ekki
að skapi því hann taldi að sérhver þjóðmenning gæti ekki blómstrað
raunverulega nema hún ætti sér sinn afmarkaða stað. Í tveimur þekktum
ritgerðum, The Idea of a Christian Society (1939) og Notes Towards the
Definition of Culture (1948), fæst Eliot við spurninguna um hvað muni
sameina Bretland á komandi tíð þegar allt stefnir í að breska heims­
veldið falli saman. Honum var mikið í mun að Englendingar ræktuðu
forn, þjóðleg gildi, ekki síst með því að efla ensku kirkjuna sem hann
sjálfur hafði látið skírast til árið 1937.
Og Eliot var sannarlega ekki einn á báti. Þjóðernishyggja færðist í
aukana meðal breskra menntamanna og rithöfunda á fjórða áratugnum.
Kominn var holhljómur í hinn digra stofn breska nýlenduveldisins og
endurspeglar Four Quartets þessi umskipti að mörgu leyti. Í samanburði
við The Waste Land er Four Quartets býsna þjóðlegt verk, það er allt á
ensku og ekki gegnumofið klassískum goðsögum úr fornöld. Líkindin
eru samt nokkur: Rétt eins og The Waste Land er ort um hörmungar
fyrri heimsstyrjaldarinnar má segja að Four Quartets sé viðbragð við
þeirri seinni. Eliot lauk við Four Quartets árið 1942, þegar enn var óljóst
hver endalok stríðsins yrðu. Þrátt fyrir það endar ljóðabálkurinn á von
um bjarta framtíð: „And all shall be well and/All manner of thing shall
be well.“8 Í kvartettunum er meira um beinskeyttar og ótvíræðar full­
yrðingar en í hinum torráðnu, ryþmísku og myndrænu ljóðum sem
komu fyrr á ferli skáldsins. Þetta þýðir þó ekki að ljóðaflokkurinn sé
léttvægari eða auðskildari en eldri ljóðin.9
Four Quartets er í raun fjögur ljóð sem steypt er saman í eina heild:
„Burnt Norton“ (1935), „East Coker“ (1940), „The Dry Salvages“ (1941)
og „Little Gidding“ (1942). Hvert ljóð skiptist í fimm hluta.10 Við­
tökusaga ljóðanna hefur frá upphafi mótast af því að meirihluti þeirra er
skrifaður í stríðinu – seinni kvartettarnir tveir voru jafnvel taldir jaðra
við að vera áróður fyrir málstað Breta.11 Þrátt fyrir það er stríðið aldrei
nefnt beinum orðum, ekki frekar en aðrir samtímaviðburðir. Kvartett­
arnir eru raunar hafnir yfir samtíma sinn, persónulegir og huglægir,
fullir af táknum og heimspekilegum hugsunum. Kjarni þeirra er kristin
lífssýn, hugleiðingar um eilífðina og hlutskipti mannsins á jörðinni.12