Tímarit Máls og menningar - 01.05.2011, Síða 36

G u ð r ú n H e l g a d ó t t i r
36 TMM 2011 · 2
til mennta og lauk stúdentsprófi árið 1920. Í inngangi að Kvæðum og
ritgerðum Jóhanns segir Halldór Laxness svo:
Hann birti á skólaárum sínum kvæði í Landinu, Fréttum og Óðni. Hann fór til
Þýskalands 1921 og stundaði um fjögurra ára skeið háskólanám í bókmenntum
í Leipzig og Berlín, kvæntist 1921 Nikólínu Árnadóttur af Ísafirði, en þau skildu.
Hann kom aldrei aftur til Íslands, en dvaldist mest á Þýskalandi síðustu ár sín,
en einnig á Ítalíu og í Sviss, og eitt sumar á Norðurlöndum. Sakir vanheilsu
hafðist hann mjög við á heilsuhælum. Hann andaðist 1. september 1932. Líkami
hans var brenndur. Ástkona hans Elísabet Göhlsdorf flutti duft hans heim
til Ólafsvíkur skömmu síðar, og lifði móðir hans þá enn. (Kvæði og ritgerðir,
Heimskringla 1952, bls. 10)
Jóhann Jónsson barðist við berklaveiki frá unga aldri og lést aðeins 36
ára gamall. Eftir hann liggur ekki mikið en þó það sem enginn vildi
misst hafa. Frægast kvæða hans er ljóðið „Söknuður“ og sagt hefur
verið að Jóhann hafi verið eins kvæðis maður. En raunar er það vanmat
á verkum hans, því að hann orti fleiri kvæði, auk þess sem hann þýddi
skáldsögu Gunnars Gunnarssonar, Jón Arason, á þýsku. En vitaskuld
fór æviorka hans í að berjast við berklaveikina og þunglyndi sem henni
fylgdi, auk stöðugrar fátæktar sem ekki auðveldaði honum að halda
kröftum. Hið fagra kvæði, „Söknuður“, sem hefst á ljóðlínunni „Hvar
hafa dagar lífs þíns lit sínum glatað?“ er tvímælalaust best lýsing á
sorglegri ævi Jóhanns og sá gimsteinn bestur sem hann lét okkur eftir.
Sé það rétt, sem Halldór Laxness segir í ritgerð um „Höfundinn og verk
hans“, að „ein vel gerð blaðsíða í heilu ævistarfi jafngildi kraftaverki“,
hefur Jóhann Jónsson ekki lifað til einskis. Þá er „Söknuður“ eitt af
kraftaverkunum í íslenskum bókmenntum.
En hver var þá Elín?
Árið 1946 kom út lítil bók, sem fáir eiga nú og ber heitið Angantýr.
Höfundur hennar var Elín, Elín Thorarensen. Hér eftir læt ég hana
sjálfa hafa orðið, því að hafi Jóhann vinur hennar Jónsson haft vald á
ritlistinni, hafði hún það ekki síður. Og óháð sögunni sem þessi litla bók
segir okkur er texti hennar einn af gullmolum íslenskra bókmennta. Vel
má vera að einhver þeim Elínu og Jóhanni skyldur þekki enn til þeirra
atburða sem bókin lýsir og eflaust særðu einhverja á sínum tíma en með
tilliti til hversu nú er langt um liðið leyfi ég mér að segja þessa sögu
hér. Þó að allt hafi verið gert til þess að hafa hlut Elínar í lífi Jóhanns
Jónssonar að engu verður ekki fram hjá honum gengið eins og bréf sem
birtist fyrst sjónum manna í áðurnefndu bréfasafni eftir nærfellt áttatíu