Tímarit Máls og menningar - 01.05.2011, Blaðsíða 49

J ó h a n n J ó n s s o n s k á l d
TMM 2011 · 2 49
Ferðasaga Jóhanns
Af tilviljun fór ég að segja gömlum skólabræðrum af þessu grúski
mínu kringum Jóhann. Einn af félögunum, Skúli Pálsson, hæsta­
réttarlögmaður, sagði þá: „Ég á heima bréf frá Jóhanni Jónssyni til
ömmu minnar.“ Þarna kom á daginn að afi og amma Skúla, hjónin
Elís Jónsson og Guðlaug Eiríksdóttir á Djúpavogi, höfðu ráðið Jóhann
til að kenna dætrum sínum einn vetur. Þarna er að finna kennsluefni,
til dæmis leikrit skipt eftir hlutverkaskipan, persónuleg bréf til þeirra
hjóna, tvær ferðasögur, þ.e. um ferð frá Djúpavogi til Reykjavíkur og svo
frá Reykjavík til Leipzig, og síðast en ekki síst lýsing á upplifun Jóhanns
þegar sjómenn frá Ólafsvík, sem farist höfðu nokkru fyrr, birtust
honum í draumi. Sagan „Eitthvað var það“ er þarna í eiginhandarhand­
riti Jóhanns en hafði birst áður í þjóðsagnasafni Sigfúsar Sigfússonar
undir nafninu „Blandin heimsókn“. Í þeirri útgáfu er orðum hnikað til
og endinn vantar. Önnur frásögn er til eftir Jóhann sem segir frá þessu
sama slysi en þar er átakanleg lýsing af viðbrögðum gamallar konu sem
missir sína síðustu fyrirvinnu, son sinn, í hafið.
Halldór Laxness og Jóhann sigldu saman til Djúpavogs sumarið 1920
ásamt Halldóri Kolbeins, sem bar ábyrgð á ráðningu þeirra til kennslu­
starfanna. Halldórarnir héldu svo suður á Hornafjörð þar sem Laxness
gerðist heimiliskennari í Dilksnesi. Um vorið ákvað Jóhann að halda
landleiðina suður. Halldóri ofbýður sá ferðamáti og vötnunum sem
Jóhann ríður í lýsingum Halldórs fjölgar alltaf því oftar sem hann lýsir
ferðinni. Í bréfabunka Guðlaugar Eiríksdóttur er lýsing Jóhanns sjálfs á
þessari ferð. Sú ferðalýsing er fróðleg og fengur að henni. Samt ber hún
þess merki að hún er skrifuð fyrir þau hjón en ekki ætluð til útgáfu.
Hins vegar er ferðasaga Jóhanns frá Reykjavík til Leipzig mikill fjár­
sjóður og ber tjáningarmætti hans og orðkynngi vitni.
Bókinni Grikklandsárið lýkur með lýsingu Halldórs Laxness á utanför
hans og Jóhanns Jónssonar með ms. Íslandi í október 1921. Þar segir:
Þegar ég kom suður til Reykjavíkur úr flateyarför var lángt liðið á sumar. Jóhann
Jónsson var kominn að austan sundríðandi yfir mestu vatnsföll Evrópu óbrúuð,
og ég man aldrei hvort þau eru heldur sjö eða tólf, eða sjö plús tólf plús tvisvar
sinnum það, einkum þá aldur færist yfir og maður sundríður þau frammogaftur
í tímanum. Uppi voru miklar áætlanir. Tilamunda var afráðið að Jóhann færi til
háskólanáms með haustinu að stunda bókmentir og fagurfræði í Leipzig fjögur
ár. Það stóð til að Nikkólína færi líka, þau ætluðu að gifta sig uppá reisuna. Mér
var boðið að slást í förina sem óhjákvæmilegt „þriðja hjól á vagni“ samkvæmt