Tímarit Máls og menningar - 01.05.2011, Qupperneq 55

J ó h a n n J ó n s s o n s k á l d
TMM 2011 · 2 55
Tekið var að rökkva þegar við lögðum af stað frá Warnemünde. Vorum við þaðan
5 tíma til Berlínar. Veðrið var indælt. Tunglið þaut með eldhraða ýmist gegnum
þéttan, viltan skóg eða yfir sléttum ökrum. Um annað var ekki að ræða á leið
okkar… Loks brá eldrauðum bjarma á vagngluggana og varð hann bjartari með
andartaki hverju. Margradda himinrjúfandi kliður barst á móti okkur og yfir­
gnæfði smám saman skröltið í hjólum eimvagnanna, sem óðum voru að hægja á
sér. Einkennisklæddur brautarþjónn opnaði dyrnar á klefanum og kallaði:
BERLÍN.
[…] Já, nú vorum við komin þangað sem lífið er, bókstaflega talað, vægðarlaust
kapphlaup. Það kemur nokkuð kynlega við Íslendinginn, svona fyrst í stað, ekki
síst þann, sem látið hefur sér nægja að vera aftarlega meðal þeirra öftustu heima
á Íslandi, þar sem seinlætið er, í rauninni, einna þroskaðasti þátturinn í eðlisfari
manna.
[…] Þarna stóðum við mitt í öllum gauraganginum og vissum hvorki í þennan
heim né annan. Ég var auðvitað að rogast með töskur og pinkla eins og fyrri
daginn. Frúin hafði svo sem nóg með sig, var hún nú altaf samt að stagast á
því við mig að týna ekki Halldóri frá Laxnesi og lét ég mér satt að segja fátt
um finnast og hugsaði sem svo með sjálfum mér, að við værum svona nokk­
urnveginn jafnvel farin hér án Halldórs. Annað lá mér þyngra á hjarta, og
það var hvernig ég ætti að fara að því að ramma hér á Jón nokkurn Björnsson,
gamlan skólabróður minn, sem býr í Berlín og lofað hafði að taka á móti okkur
og útvega okkur Hótell. En eftir litla umhugsun réði ég þó af að láta kylfu ráða
kasti og ganga beint af augum út að útganginum fyrir okkar línu. Og auðvitað
var það eini og rétti vegurinn, en ég var nú ekki orðinn svo útfarinn í listunum,
að ég vissi það þá. Hver járnbrautarlína hefur sinn útgang eða aðgang, sem
umsjónarmaður stendur við. Heldur sá herra á töng í hendinni og pikkar göt
á farmiða allra, sem út fara eða inn. Án þess er allur útgangur og inngangur
ókleyfur. Þegar ég átti nokkur skref ófarin að umsjónarmanninum, sem stóð
við okkar útgöngudyr, sé ég mér til ómælanlegrar gleði Jón Björnsson standandi
honum til hægri handar eins og lausnarann góða og veifa til okkar. Þar með var
öllum okkar áhyggjum sópað í burt og töskurnar léttust fimmfalt í höndum
mínum við þessa góðu sýn.
Í Grikklandsárinu segir Halldór Laxness að þau hafi tekið lest í beinu
framhaldi frá Berlín til Leipzig. Samkvæmt ferðasögu Jóhanns koma
þau hins vegar snemma morguns til Berlínar og dvelja þann dag og allan
þann næsta en leggja af stað til Leipzig kl. 3 á þriðja degi. Í bréfi Jóhanns
er löng lýsing á lífinu í Berlín en hér verður stiklað á stóru. Greinilegt er
að honum rennur til rifja líf tötrafólks og kvenna sem selja blíðu sína á
götunum. Ýmsar athugasemdir hans benda til að hann sé þegar orðinn
nokkuð róttækur við komuna til Þýskalands og ekki fer hjá því að manni