Tímarit Máls og menningar - 01.05.2011, Síða 121

D ó m a r u m b æ k u r
TMM 2011 · 2 121
saga en jafnframt snýr sagan öllum við­
miðum raunsæislegs skáldskapar á haus,
ekki síst sjálfum söguþræðinum eða
sögufléttunni. Það sem kannski ein­
kennir Sendiherrann um fram allt sem
skáldsögu er að þetta er saga um eitt­
hvað sem ekki gerist því skáldið fer
aldrei á ljóðahátíðina. Hann lítur reynd­
ar örstutt við en stendur þá í fyrstu við
barinn og er svo um stund inni í mat­
salnum, áður en hann tekur rútuna til
baka til Vilníus. Sömuleiðis er ferðin
sjálf vandkvæðum bundin, því Sturla
kemur aldrei til baka. Hann fer til
Hvítarússlands en það er ekki að sjá að
sú ferð sé á neinn hátt upphaf að ein­
hverju nýju, heldur fyrst og fremst flótti
frá því gamla, ritstuldinum og ýmsu
öðru óþægilegu sem kemur upp á þeim
tíma sem Sturla er í Litháen.
Segja mætti því að skáldsagan Sendi-
herrann fjalli öðrum þræði um það
hvernig ber að forðast söguþráð eða
sögufléttu, með því að hörfa skipulega
undan öllu því sem gefur til kynna rök­
rétta framvindu og ríghalda sér í það að
standa í stað, jafnvel fara afturábak,
sniðganga atburði sem kalla á átök og
halla sér að flöskunni ef allt annað þrýt­
ur. Enda sannfærist faðir Sturlu Jóns,
Jón Magnússon, um að sonur hans sé
kófdrukkinn þegar ljóðskáldið hefur lýst
fyrir honum, „sérkennilegri atburðarás í
tengslum við frakkastuldinn, ljóðahátíð­
ina í Litháen og samdrátt hans og skáld­
konunnar“.7
Hið óendanlega handrit8
Það vantar hvorki áfengi í Handritinu
né skort á sögufléttu. Í grunninn er
sagan einföld, tveir tæplega sjötugir
karlar sigla til Englands til að sækja föð­
urarf annars og skrifa kvikmyndahand­
rit. Þó er ekkert einfalt við Handritið,
eins og kemur strax í ljós í titlinum, því
hér hefur sú list að forðast framvindu
sem einkenndi Sendiherrann tekið á sig
alveg nýja mynd í krafti sögukonunnar
Jennýjar Alexson sem virðist gersamlega
ómögulegt að halda sig við efnið og fyll­
ir söguna linnulausum útúrdúrum sem
stundum eru útúrdúrar úr útúrdúrum.
Einu sinni las ég dáldið skemmtilega
fræðilega útlistun á því hvernig óreiða
er fyrirbæri sem vindur ævinlega uppá
sig. Óreiða er ástand sem stigmagnast ef
ekki er gripið inní og málin tekin föst­
um tökum, á endanum tekur hún yfir
og gleypir heiminn.9 Þetta var reyndar
kenning um fanta síubókmenntir sem
eru svona almennt séð nokkuð fjarlægar
bókum Braga Ólafssonar en samt á þessi
lýsing nokkuð vel við Handritið, því auk
þeirrar tilvistarlegu fantasíu sem birtist í
kvikmyndahandritinu sjálfu þá er form
raunsæisskáldsögunnar sent svo langt út
í móa útúrdúranna að það hefur í raun
hverfst yfir í andstæðu sína, fantasíuna.
Eitt af því sem gerir söguna fantastíska,
eða ævintýralega, er einmitt það að það
er ekki einu sinni alveg ljóst hver er höf­
undur hennar, eða réttara sagt, hver
segir hana, hverjum og hversvegna. Þó
eru í það minnsta tveir höfundar skrif­
aðir fyrir henni, Jenný Alexson og Bragi
Ólafsson. Margir lesendur kannast
væntanlega við frásagnaraðferðina frá
líflegum kvöldverðarumræðum (eða
umræðum í hverskyns líflegum félags­
skap), þarsem sagðar eru linnulausar
sögur, oft hafðar eftir einhverjum
öðrum, ævinlega brotnar upp af inn­
skotum og aukaatriðum, hliðarsporum
og skyndilegum vangaveltum eða hug­
dettum. Sögurnar spinna sig að því er
virðist sjálfkrafa áfram einsog einhvers­
konar lífvera, einhver úr hópnum kann­
ast við einhvern aðila úr sögunni, flókin
tengsl myndast og flækjast enn frekar.
Fyrr en varir leysist sagan upp í frum­
eindir sínar, enginn man lengur hver er
að segja hana, því allir taka þátt og