Tímarit Máls og menningar - 01.05.2011, Page 125

D ó m a r u m b æ k u r
TMM 2011 · 2 125
frásagnarformúlan sé nýtt til að hrófla
upp einhverjum strúktúr í ævi fólks, líkt
og við erum stöðugt sjálf að færa líf
okkar í sögur og koma þannig reiðu á
það.19 Frásagnarformúlan sem slík, upp­
haf, miðja og endir, er auðvitað skálduð,
tilbúin leið til að raða atburðum upp og
skipa þeim í samhengi orsaka og afleið­
inga. Því er óhætt að segja að útgáfa
Braga í þessum tveimur skáldsögum sé
öllu raunsæislegri en hnitmiðuð bygging
raunsæisskáldsögunnar, því miðað við
hana er lífið stöðugur útúrdúr, óskipu­
leg tilraun til að forðast erfiðleika,
óþægindi og áhættu, frekar en markviss
ferð. Bragi dregur einmitt sjálfur fram
þekkta frásagnarformúlu til að sýna
framá hvernig hún stenst ekki en það er
sú formúla sem sett er fram í handbók
kvikmyndahandritagerðarmanna, Ferð
höfundarins eftir Christopher Vogler, og
er byggð á hetjusagnaformúlu jungistans
og goðsagnafræðingsins Josephs Camp­
bells.20 Sú formúla byggist síðan á sál­
greiningu, kenningum Carls Jungs um
þróun og þroska sjálfsins (sem byggist,
líkt og hetjuformúla Campbells og saga
Braga, á karlkynssjálfi/hetju (reyndar
gæti verið áhugavert að skoða Handritið
í þessu ljósi sem sögu Jennýjar Alexson
sjálfrar)). Samkvæmt þessari formúlu
fær hetjan ævintýraútkall sem henni líst
ekki á í upphafi en lætur þó læriföður
hafa sig út í að leggja af stað í ferð, þar­
sem mætir henni ýmiskonar mótlæti,
auk þess sem hún eignast aðstoðarmenn
og andstæðinga. Að lokum kemst hetjan
heim, reynslunni ríkari, ný og betri
manneskja, og hefur öðlast einhvers­
konar fjársjóð, ‘gjöf ’, sem gagnast bæði
henni sjálfri og öðrum. Þeir félagar Jón
og Örn máta sig við þessa formúlu sem
er auðvitað heimfæranleg á næstum
hvaða ferð sem er (nema helst ferð
Sturlu Jóns á ljóðahátíðina, því hann fer
ekki einu sinni á hátíðina, snýr aldrei til
baka og fær engan fjársjóð en stelur að
vísu frakka).
Handritið er svo stútfullt af allskyns
skáldskaparlegum táknum, texta­
tengslum og tilvísunum (meðal annars í
Sendiherrann en frakkar koma nokkuð
við sögu) að það hálfa væri yfirdrifið og
það er greinilega ‘ætlun’ höfundar að
valta yfir allar tilraunir til að negla
niður nokkuð sem líkist niðurstöðu eða
að sætta sig við að um ‘tilviljanir’ geti
verið að ræða. Sem slík er sagan bæði
rannsókn á skáldsagnaforminu, eins og
Jón Yngvi Jóhannson bendir á í ritdómi
sínum, og háðsádeila á slíka rannsókn.21
Það sem báðar sögurnar eiga sameig­
inlegt er að hvað sem öllum ferðum og
tilviljunum líður þá bregst skáldskapur­
inn. Ljóðahátíðin er húmbúkk, ljóða­
bókin stolin, greinin sem átti að marka
nýtt upphaf misheppnuð, kvikmynda­
handritið kemst aldrei af hugmyndastig­
inu en versnar bara sífellt eftir því sem
meira er unnið í því. Höfundarnir von­
lausir, kvikmyndagerðarmaðurinn Jón
hefur aldrei gert kvikmynd og rithöf­
undurinn Örn hefur aldrei gefið neitt út
og sjálf sögukonan Jenný virðist ekki
einu sinni hafa stjórn á eigin skáldverki.
Einu listamennirnir sem virðast eiga
erindi eru löngu látið ljóðskáld sem
gerði grín að ljóðum samtíma síns og
tilgerðarlegur myndlistamaður sem
hefur gerst tónskáld, auk líffræðings
sem stundar ljósmyndun. Allur þessi
misheppnaði skáldskapur er svo aftur á
móti færður í form afar velheppnaðra
skáldverka.22 Þar með myndast enn ein
áhugaverð samræða skáldskapar og lífs,
lífs skáldsins í þessu tilviki frekar en
skáldaðs lífs, þó að mér sé um megn að
átta mig á hvort þetta sé dæmi um að
lífið elti skáldskapinn eða skáldskapur­
inn lífið, nema hvorttveggja sé.
Að lokum er ekki úr vegi að nefna að
stuttu eftir að skáldsagan Handritið að