Tímarit Máls og menningar - 01.05.2011, Side 127

D ó m a r u m b æ k u r
TMM 2011 · 2 127
Soffía Auður Birgisdóttir
Gerðarmál – eða
För Gerðar
Gerður Kristný. Blóðhófnir. Mál og
menning 2010.
Í ljóðabókinni Blóðhófnir sækir Gerður
Kristný sér efnivið til eddukvæðabálks­
ins Skírnismála og af fagmennsku og
með feminísku sjónarhorni smíðar hún
áhrifaríkt listaverk sem á skilið allt það
lof sem á það hefur verið borið og færði
henni Íslensku bókmenntaverðlaunin.
Blóðhófnir er ljóðabálkur sem í hnit­
miðuðum, fáguðum og afar fallegum
myndum birtir okkur sýn jötnameyjar­
innar Gerðar Gymisdóttur á þá atburði
sem lýst er í Skírnismálum. Með því að
velja nútímalegt kvenlegt sjónarhorn fær
kvæðið allt á sig nýjan blæ og nýja
merkingu. Endursköpun hefur átt sér
stað og við blasa nýir túlkunarmögu­
leikar sem til að mynda gefa færi á því
að tengja þetta forna kvæði við eina
helstu vá samtímans; nauðung, ofbeldi
og sölu á konum milli landa og menn­
ingarheima – það sem á nútímamáli
kallast mansal. En spyrja má: Voru
þessir túlkunarmöguleikar ekki alltaf til
staðar í kvæðinu? Hvernig stendur á því
að í fræðilegri umræðu um Skírnismál
hafa menn, í gegnum aldir og allt þar til
tiltölulega nýlega, kosið að líta fram hjá
eða þegja yfir því ofbeldi sem jötna­
meyjan er beitt af hálfu Freys og Skírnis
(hins karllega valds) í kvæðinu? Hér á
eftir mun ég skoða ljóðabálk Gerðar
Krist nýjar í ljósi hins forna kvæðis og
túlkunarsögu þess og reyna að sýna í
hverju áhrifamáttur ljóðbálks Gerðar
Kristnýjar er helst fólginn. Til að auð­
velda samanburðinn mun ég rekja efni
Skírnismála áður en rýnt verður í ljóð­
mál Gerðar Kristnýjar.
Skírnismál – eða För Skírnis
Skírnismál eru varðveitt í 42 erindum í
Konungsbók undir heitinu För Skírnis.1
Kvæðið er samsett af sex samtalsatrið­
um og þrír lausamálskaflar fylgja því;
upphafskafli þar sem aðstæður eru
kynntar og tveir kaflar sem marka
atriðaskipti í kvæðabálkinum.2 Bent
hefur verið á hversu leikrænn textinn sé
og sannfærandi rök færð fyrir því að
kvæðið hafi upphaflega verið flutt í leik­
rænu formi og sé fremur leiktexti en
„bókmenntir“.3 Ég held mig þó við að
tala hér um „kvæðið“ enda eru Skírnis-
mál ætíð flokkuð sem eddukvæði. Í
lausamálinu í upphafi kvæðisins er sagt
frá því að Freyr Njarðarson hefur sest í
hásæti Óðins, Hliðskjálf, og séð þar „um
heima alla“. Í Jötunheimi kemur hann
auga á hina fögru Gerði Gymisdóttur
þar sem hún gengur til skemmu sinnar.
„Þar af fékk hann hugsóttir miklar“.
Foreldar Freys, Njörður og Skaði, hafa
áhyggjur af líðan sonar síns og í fyrsta
erindi mælir Skaði til Skírnis, skósveins
Freys, og biður hann að komast að því
hvað það er sem veldur hugarangri
Freys. Erindi 2–9 lýsa orðaskiptum
Skírnis og Freys sem leiða í ljós mikla
þrá frjósemisguðsins eftir jötnadóttur­
inni. Býðst Skírnir til að fara til Jötun­
heims ef Freyr gefi sér hest sem geti
borið hann gegnum „vísan vafurloga“ og
sverð „er sjálft vegist / við jötna ætt“.
Það er því ljóst að hann á von á átökum
í ferðinni. Freyr gefur Skírni hest og
sverð sitt en sú gjöf á eftir að verða
honum að falli síðar þegar hann mætir
örlögum sínum í ragnarökum, sam­
kvæmt Snorra­Eddu. Í 10. erindi ávarpar
Skírnir síðan farskjóta sinn, hestinn,
áður en þeir leggja saman í hættuför
sína. Eftir þessi fyrstu tíu erindi kemur