Tímarit Máls og menningar - 01.11.2011, Page 82

Þ ó r a r i n n H j a r t a r s o n
82 TMM 2011 · 4
svipuðu umhverfi og fást, eins og sögurnar, mjög við ástir og tilfinn­
ingar.
Hinir nýju straumar hlutu einnig að taka í sig nýja liti á Íslandi, ekki
síst í ljósi þess hve samfélag hér var gerólíkt því franska eða andalúsíska.
Hér var fátt um hefðarfrúr og riddara, fólk sem hofmannlegar bók­
menntir og ástarheimspeki voru fyrst sniðin fyrir. Það var til dæmis
skiljanlegt að hinar löngu lýsingar á sálarlífi elskenda væru yfirleitt
mikið styttar í íslenskum þýðingum riddarasagna og fljótt vikið að
æsilegri atburðum. Að bókmenntastraumur sem þessi hafi samt slegið
í gegn í samfélagi svo ólíku því þar sem hann varð til sýnir væntanlega
sprengikraft hugmyndanna sem hann byggðist á.
Hið mikla áhrifavald ástarinnar sem sögurnar lýstu þótti harla
spennandi að leika sér að, í efninu sem í andanum, einnig á Íslandi. Af
varðmönnum ríkjandi hagsmuna var einnig hér litið á ástamál, hvað þá
ástardýrkun, sem niðurrífandi afl. Höfðingjar og góðbændur kærðu sig
síst um að slíkar grillur trufluðu ráðstöfun eigna og hagsmuna þeirra
til framtíðar. Slíkt kölluðu þeir „girndarráð“ og töldu böl og ólán. Þá
virðast mansöngsvísur hafa ógnað settum reglum af því viðurlög við
slíkum yrkingum voru æði hörð. Í Grágás má lesa: „… ef maður yrkir
mansöng um konu, og varðar það skóggang.“ Kirkjan tók undir slík við­
horf og stóð vörð um kristilegt siðgæði.
„Kormákur er fyrirrennari hinna suðrænu trúbadora, fæddur hálfri
annarri öld fyrr en Vilhjálmur af Poitiers …“ skrifaði Einar Ólafur
Sveinsson í inngangi sínum að Kormáks sögu árið 1939 (Íslensk forn rit
8. bindi, bls. LXXXIX). Slík viðhorf myndu varla sjást í bók mennta­
fræð um dagsins í dag. Áhrif hinna þýddu riddarasagna á íslenskar
bókmenntir eru viðurkennd, en þar með er ekki öll sagan sögð. Í öðru
bindi Íslenskrar bókmenntasögu frá 1993 segir að þau áhrif hafi mest
orðið á frumsamdar íslenskar riddarasögur og fornaldarsögur (bls. 217).
Áhrifin á Íslendingasögur eru hins vegar ennþá vanmetin, þ.e.a.s. að
hve miklu leyti erlendar riddarasögur voru áhrifavaldar á upphafsskeiði
Íslendingasagna. Í kaflanum „Uppruni Íslendingasagna“ eru slík áhrif
lítt eða ekki tekin til greina.
Mikil hofmannleg áhrif eru þó auðfundin í Íslendingasögum. Sér­
staklega á það við um „skáldasögurnar“. Um þær skrifaði Bjarni Einars­
son bók sína Skáldasögur. Um uppruna og eðli ástaskáldasagnanna
fornu (1961). Hann fjallar þar um Kormáks sögu, Gunnlaugs sögu orms-
tungu, Bjarnar sögu Hítdælakappa og Hallfreðar sögu. Aðalpersónur
þessara sagna eru skáld. Meginþáttur í þeim öllum er sá sami: ólánssöm
ást hetjunnar og óþrotlegar yrkingar hennar til konu annars manns.