Tímarit Máls og menningar - 01.11.2011, Síða 119

D ó m a r u m b æ k u r
TMM 2011 · 4 119
árið 2003, á uppgangsárum nýrrar aldar,
var sögusvið það er Bergsveinn valdi sér
ekki síður framandlegt en stíllinn. Saga
um þorpslífið við hafið virtist í afger­
andi andstöðu við tískuvæðingu efna­
hagsbólunnar og efnishyggju bankaræð­
isins. Samhliða því voru efnistökin sér­
kennilega gamaldags. Gegnumsýrð
þjóðlegum lýsingum á frumatvinnuveg­
unum; sjósókn og landbúnaði og óvenju
kjarnyrtu tungutaki í bland við forvitni­
legar heimspekilegar vangaveltur.
Aðalsöguhetjan, Halldór Benjamíns­
son, er ungur trillukarl sem varð eftir í
sjávarplássi norður við ysta haf er móðir
hans og systkini fluttu á brott í kjölfar
þess að faðir hans dó í vinnuslysi. Hall­
dór er ósáttur við fólkið sitt og hefur
orðið fyrir einelti í skóla. Sálarfrið finn­
ur hann hvergi nema hjá öldnum
frænda sínum, trillukarlinum Gusa, sem
hefur verið hans stoð og stytta þegar
aðrir brugðust. Halldór er eftirtektar­
verð karlpersóna, karlmannlegur í lík­
amlegu atgervi og við sjósóknina; sönn
hetja hafsins. En hann á sér líka aðra
hlið sem brýst helst fram í landi og
umgengni við ókunnuga, þá er hann
feiminn, heftur og lítill í sér.
Í verkinu eru víða pólitísk skot um
togstreitu kvótakerfis og byggðastefnu.
Trillukarlarnir hafa engan kvóta þrátt
fyrir nálægðina við miðin og byggðirnar
eru að leggjast í eyði. Reglur um sóknar­
mark setja sjálfstæðum fiskimönnum
óþolandi skorður sem og getu þeirra til
að sjá fyrir sér og skapa verðmæti. Hin
þjóðlega sjálfsbjargarviðleitni alþýðunn­
ar er lítils virði í því samhengi sem
stjórnvöld boða að sunnan. Þetta kemur
glöggt fram er þingmaður svæðisins
kemur í heimsókn, og sveitapresturinn
veitist að honum; „Ykkur er svoleiðis
skítsama þó allt fari í eyði hér, því það
borgar sig ekki samkvæmt amríkuhag­
fræðinni ykkar að hafa manneskjur í
sveitum, nema yfir hásumartímann
þegar þið komið til að dást að fjöllunum
og viljið fá keyptar pulsur. Þið viljið ekki
hafa neina litla kalla að veiða fiska í
fjörðum, það sem þið viljið er að plægja
gervallt grunnsævið og ryksuga upp
hvern einasta titt á verksmiðjutogurum
fullum af vélmennum. Af því það er
hagkvæmast samkvæmt hagfræðinni
ykkar. Þið viljið enga helvítis menningu
á landsbyggðinni, og enga menningu
yfir höfuð. Það er löngu útreiknað að
það borgar sig ekki að leyfa litlum körl­
um að lifa.“ (Bls. 42.)
Þótt Handbók um hugarfar kúa fjalli
um ungan mann úr borginni, menning­
arfræðinginn Gest, er sami undirtónn í
samfélagsádeilu verksins og í Landslag
er aldrei asnalegt. Hinn sprenglærði
Gestur, sem er nýfluttur heim frá
útlöndum með eiginkonu og dóttur,
heldur uppi áþekkum málflutningi og
sveitapresturinn og trillukarlarnir; „[…]
fiskikvótar sem heilt byggðarlag hefur
búið til og unnið fyrir eru seldir á
einum eftirmiðdegi í Reykjavík í vasa
nokkurra. Að drepa samfélagið – það er
ekki bara sjálfsagt, það er ávísun á vel­
gengni, eins og það myndi heita hjá
greinendum bankabatterísins, […]“ (Bls.
66.)
Gestur er alinn upp af ömmu sinni
og stjúpafa. Móðir hans, rétt eins og
móðir hennar, amma Gests, varð ólétt
óvart og alltof ung. Amman og stjúp­
afinn, kaldlyndir lögfræðingar bæði tvö,
taka málið í sínar hendur og fá móður
Gests úrskurðaða geðveika til að koma í
veg fyrir að hún taki barnið með sér af
heimilinu og afhjúpi um leið hræsnina
sem þar ríkir. Eins og nafnið bendir til
virðist Gestur því hvergi eiga raunveru­
lega heima, og öfugt við Halldór í fyrstu
bók Bergsveins, síst úti í náttúrunni.
Upphafssena Handbókar um hugarfar
kúa gerist í gönguferð sem Gestur fer