Tímarit Máls og menningar - 01.11.2011, Síða 122

D ó m a r u m b æ k u r
122 TMM 2011 · 4
er spannar nánast öll þau 90 ár sem
Bjarni hefur lifað eða lungann úr 20.
öldinni.
Það virðist óhjákvæmilegt að með
þeim Bjarna og Helgu takist ástir, því
bæði eiga þau maka sem brugðist hafa
væntingum þeirra. Unnur, eiginkona
Bjarna, er honum mjög afhuga. Hún er
óbyrja eftir misheppnaða læknisaðgerð
fyrir sunnan og ófær um að stunda ást­
arlíf – hvað þá ala honum erfingja að
jörðinni. Hallgrímur, eiginmaður
Helgu, vanrækir bæði fjölskyldu sína og
bú með tíðum ferðalögum til að sinna
öðrum hugðarefnum. Bjarna er ljúft að
aðstoða Helgu við það sem henni er
ofviða einni og neistinn á milli þeirra
tveggja verður að báli í tíðum ferðum
hans til að aðstoða hana við bústörfin.
Ekki síst er hann kemur með hrúta á
fengitíma og þuklar féð til að kanna
holdafar þess. Svar Bjarna við bréfi
Helgu rekur aðdragandann að ástaræv­
intýrinu, hápunkt þess og endalok, auk
þess að takast á við tilfinningalegt upp­
gjörið og eftirsjána sem að lokum felst í
því að lifa án þess sem maður elskar og
þráir allt lífið.
*
Bjarni er bóndi af guðs náð og einlægur
áhugamaður um sauðfjárrækt. Hvað það
varðar svipar honum til Bjarts í Sumar­
húsum. Tröllatrú Bjarna á sauðkindinni
og samsömun við landið í gegnum féð
vísar vitaskuld í þá átt, þótt allt annar
og betri bragur sé á búskap Bjarna en
Bjarts. Bjarni hefur ákaflega holdlega
heimssýn í samræmi við þetta megin­
hugðarefni sitt. Í huga Bjarna rennur
landið saman við lifendur svo tæpast
verður greint á milli. Staðarheiti og nöfn
draga þennan samruna fram þar sem
engu er líkara en að líkamar fólks og
fénaðar holdgerist í umhverfinu: Barna­
sker, Blóðbrekka, Freyjuskjól og Lamb­
eyrar eru til marks um það. Hver staður
þjónar sínu hlutverki í samræmi við
nafnið, mönnum rís til að mynda hold í
Freyjuskjóli.
Í myndmáli verksins og tvíræðum
lýsingum höfundar á sögusviðinu slær
glettni á angurværan tón eftirsjárinnar
sem Bjarni kennir svo mjög. Kímnin
kemur blessunarlega í veg fyrir að yfir­
drifin tilfinningasemi nái tökum á frá­
sögninni. Sagan af því er Bjarni þuklar
féð að Helgu ásjáandi í fjárhúsunum er
óneitanlega skemmtileg, ekki síst er
hann ratar loks að brjóstum Helgu og
Bjarni segir hana „brúnslétta“ líkt og
ærnar (bls. 35). Það að Bjarni skuli bæta
við örnefnaflóruna í nágrenninu og
skíra sinn uppáhaldsstað því lýsandi
nafni Helguþúfur, með vísan í brjóst
ástkonu sinnar, er dæmigert fyrir teng­
ingu hans við landið, enda má vart á
milli sjá hvort hann elskar meira kon­
una eða jörðina.
Út í gegnum allt verkið rennur fólk
og fénaður saman í lýsingum sögu­
mannsins, mörkin á milli Helgu, lands­
ins og fjárins verða afar óljós og kven­
líkaminn rennur saman við náttúruna í
víðum skilningi. Slíkt myndmál á sér
langa sögu bæði í bókmenntum og
heimspeki karla þar sem konum er iðu­
lega gerð upp jarðtenging (líkt og
plöntum) en karlmönnum jafnað við
andann. Í verki Bergsveins er ástkona
Bjarna hlutgerð með áþekkum hætti.
Jafnvel þótt slíkar samlíkingar séu
sveipaðar ómótstæðilegri léttúð frá
hendi höfundar, ólíkt því sem verið
hefur í aldanna rás, verður að gera ráð
fyrir að hann sé meðvitaður um hætt­
urnar sem í samlíkingunni felast í sam­
tímanum. Bjarni segist til að mynda
ekkert hafa séð í lífi sínu er jafnist á við
Helgu nakta, „dettur einna helst í hug
þegar Farmallinn kom […]“ (bls. 52).