Tímarit Máls og menningar - 01.11.2011, Side 128

D ó m a r u m b æ k u r
128 TMM 2011 · 4
Íslands undir yfirskriftinni „íslenskt
þjóðarþel“ og léti þar við sitja. Vissulega
lét Birgir hafa ýmislegt eftir sér um verk
sín, en margt af því kemur lesandanum
fyrir sjónir sem eftiráréttlætingar, á
skjön við það sem beinlínis blasir – eða
blasir ekki – við í verkunum. Þarf ekki
annað tveggja, töluvert ímyndunarafl
eða „goodwill“, til að sjá í prjónuðum
þjóðfánum Birgis „afhjúpun menning­
arlegrar og stjórnmálalegrar einsleitni á
hvattvæddum tímum“, eins og Þröstur
gerir (bls. 98)? Eða sjá skápa hans frá
2000, í forminu eins og Alþingishátíð­
arfrímerkin frá 1930, sem „endurgerð á
ímynd þjóðarinnar“, í krafti þess að þeir
„innihalda ekkert nema sjálfa sig“?
Mér dettur stundum í hug að Birgir
hafi verið fórnarlamb fremur en aðnjót­
andi þeirrar tilfinningatengdu hug­
myndalistar – oftar en ekki í formi ljós­
mynda – sem skaut rótum í Myndlista­
og handíðaskólanum um miðjan átt­
unda áratug síðustu aldar. Þetta var
myndlist sem grundvallaðist á hæfileg­
um skammti af því sem Þórður Ben
kallaði „hamingjusáldur“, en ekki rök­
hyggju á borð við þá sem einkennir
megnið af evrópskri og amerískri hug­
myndalist. Í nýlistadeild MHÍ þurftu
menn einungis að detta niður á og mat­
reiða hugmyndir sem voru nógu
„sneddí­sillí“, eins og Magnús Tómas­
son nefndi þær. Þær þurftu ekki að
innihalda neitt annað en sjálfar sig, ekki
fremur en skáparnir frá 2000. Um þetta
vitnar fjöldi verka eftir Birgi og sam­
ferðamenn hans við skólann.
Það raunalegasta við fráfall Birgis er
sennilega það að undir lokin virtist
hann í þann mund að hverfa frá ein­
faldri skrásetningu svokallaðra
„íslenskra“ fyrirbæra og taka upp djúp­
ristari greiningu á samhengi þeirra.
Textaverk hans, einkum og sérílagi
„portrett“ af mönnum og prentmyndir
ýmiss konar eru býsna athyglisverð
samræða við portretthefðina, bók­
menntirnar og auglýsingaiðnaðinn í
landinu, og rjúfa þannig sjálfhverfu
(sjálfheldu?) margra eldri verka hans.
Ef á heildina er litið er ég ekki frá því
að árangursríkara sé að gaumgæfa
myndlist Birgis út frá textafræðum
ýmiss konar, Saussure & Co., heldur en
ærið loftkynjaðri þjóðernis­ og þjóð­
menningarumræðunni. Satt best að
segja vonaðist ég eftir því að Þröstur
Helgason, valinkunnur textarýnir af
Morgunblaðinu, mundi fara þá leið í
bók sinni um Birgi. En eins og margir
aðrir lætur hann heillast af litríkri pers­
ónunni á Vesturgötu 14 og fleygar hug­
leiðingar sínar, sem snúast mestmegnis
um margumrætt þjóðerni, með
skemmtilegum en plássfrekum frásögn­
um listamannsins. Fyrir vikið fær Þröst­
ur ekki ýkja mikið svigrúm til að útlista
fyrir okkur myndlist Birgis eftir eigin
höfði og með samfelldum hætti.
Um tilvist myndlistar
Guðjón Ketilsson var nefndur hér til
sögunnar í framhjáhlaupi, en svo vill til
að út er komin vegleg bók um verk hans
frá tímabilinu 1990–2010, einnig hjá
bókaútgáfunni Crymogeu, en í ritröð
sem kostuð er af Listasjóði Dungals um
íslenska samtímalistamenn. Þetta er
þriðja bókin í ritröðinni, en fyrir eru
bækur um Guðrúnu Einarsdóttur og
Kristin G. Hrafnsson. Það vekur athygli
að allir voru þessir listamenn gerðir
útlægir úr kynningarritinu um „Ice­
landic art Today“, sem Listasafn Íslands
og Kynningarmiðstöð íslenskrar mynd­
listar stóðu að 2007. Því má velta fyrir
sér hvort útgáfa Listasjóðsins sé öðrum
þræði tilraun til að rétta hlut þessara og
e.t.v. fleiri „útlaga“. En auðvitað er ótrú­
legt að höfundum áðurnefnds kynn­
ingar rits skuli hafa skotist yfir framlag