Tímarit Máls og menningar - 01.11.2011, Qupperneq 138

D ó m a r u m b æ k u r
138 TMM 2011 · 4
snýr sér svo að Hallgrími og mælir:
„Ekkert á ég sverðið að gefa þér að
skilnaði, Hallgrímur minn, en farir þú –
þá farðu í Jesú nafni“ (bls. 375). Vega­
nesti Hallgríms verður ólíkt því sem
Grettir hlaut á sínum tíma. Hallgrím ur
fer af landi brott með „hangikjötsbragð
á tungunni“, árnaðarorð ömmu sinnar í
eyrunum og Eintal sálarinnar frá föður
sínum í farteski sínu, sem átti eftir að
færa honum huggun rétt eins og Pétri
föður hans áður, og hafa gríðarleg áhrif
á hann sem sálmaskáld.
Halldóra Guðbrandsdóttir er ein af
eftirminnilegustu persónum sögunnar
við hlið Hall gríms og gerir höfundur sér
mat úr heim ildum um þátt hennar í
rekstri Hólastóls og ráðs mennsku á
staðnum til þess að draga upp mynd af
stórbrotinni konu, sem stjórnaði einu
helsta valda­ og menningarsetri landsins
í upphafi 17. aldar, og bauð ráðríkum
körlum birginn, ekki síst stórhöfðingj­
anum og mági sínum Ara í Ögri þegar
hann hyggst taka staðarforráð í veikind­
um Guðbrands biskups (bls. 257–259).
Halldóra „ber karlmannshug í konu­
brjósti“ eins og sagt er um hana í skóla­
meistara sögum Jóns Halldórs sonar í
Hítar dal8 og Steinunn notfærir sér þann
dóm í sögu sinni.
Stundum gengur höfundur ef til vill
aðeins of langt með beinni heimilda­
notkun. Þannig kemur fyrir að þjóð­
háttalýsingar séu svo ítarlegar og langar
að þær nánast trufli framvindu sögunn­
ar og hið sama má segja um afar langa
bókatitla 17. aldar rita sem nefnd eru á
nokkrum stöðum í sögunni og hefði vel
mátt stytta eins og algengt er að gera.
Enn fremur er upptaln ingum á bókum
stundum ofaukið (sbr. t.d. bls. 194–196).
Einfalda hefði mátt uppskrift af bréfum
Kristjáns konungs V. þar sem hann felur
Halldóru forsjá staðarins (bls. 307) og
lýsingar á blekgerð (bls. 285) eru fróð­
legar en virka engu að síður sem innskot
í söguna. Hið sama má segja um útskýr­
ingar Þorláks Skúla sonar á því hvernig
hann fór að því að sleppa við farsótt sem
gekk í Höfn og lýsingar hans á uppbygg­
ingu Kristjánsstaðar á Skáni (bls. 304–
306). Þetta er þó allt saman fróðlegt og
segir líklega nútíma lesanda skáldsög­
unnar margt um tíðarandann og
samfélags hætti þessa tíma.
Bókin er skemmtilega 17. aldarleg, ef
svo má að orði komast. Titill hennar
dregur til dæmis dám af þeirrar tíðar
bókatitlum, hann er langur og lýsandi,
og um hann er skrautlegur rammi. Auk
þess eru teiknaðir bókahnútar á eftir
hverjum þætti sögunnar eins og gjarnan
er gert í síðari alda ritum. Kaflinn „Til
lesarans“ þar sem Steinunn segir frá til­
urð bókarinnar og lýsir aðferð sinni og
heimildanotkun, er einnig dæmigerður
fyrir fyrri alda rit, bæði prentaðar
bækur og handrit.
Ekki eru til miklar heimildir um líf
barna á fyrri hluta 17. aldar en lýsingin
á Hall grími, systkinum hans og leik­
systkinum er heillandi lesning. Höfund­
ur skapar hér persónu sem lesendur geta
vel ímyndað sér að hafi verið skáldið
Hallgrímur Pétursson í æsku. Strákur
sem hafði orðið fyrir trámatískri
reynslu, hafði góðan aðgang að bókum á
sínum æskuárum og kynni af skáldum
og andans mönnum, hafði alla burði til
að verða skáld. Skáldsagan Heiman-
fylgja er þó meira en bara saga stráksins
Hallgríms. Hún er ekki aðeins þroska­
saga skálds heldur einnig og ekki síður
saga menningar­ og menntasetursins
Hóla í Hjaltadal á öðrum áratug 17.
aldar, saga af ástum og örlögum karla og
kvenna, bæði sögu legra persóna og upp­
diktaðra. Steinunn Jóhannesdóttir hefur
dregið upp trúverðuga mynd af horfinni
öld og gengnum kynslóðum landsins.
Skáldsagan geymir sannfærandi sam­