Tímarit Máls og menningar - 01.02.2016, Side 6

G u ð r ú n N o r d a l
6 TMM 2016 · 1
getum spurt hvaða erindi þetta gamla efni, margvelkt handrit, aldagamlar
sögur og kvæði, eigi við okkur í dag. Eigum við ekki nóg með okkar eigin
nútímamenningu? Hvernig færum við allt þetta efni upp á veisluborðið –
sem virðist svo ofhlaðið nýmeti árið 2016? Hvernig endurmetum við hug-
myndir okkar um fortíðina, lærum af henni og bryddum upp á samtali við
þá sem fóru á undan okkur og gerum hugsanir þeirra að lifandi þætti í sam-
tímanum? Geta gamlar bókmenntir komið að gagni í umræðu dagsins í dag
um framtíð Evrópu, þessarar gömlu álfu þjóðflutninga og fjölmenningar?
Hvernig túlkum við eldgamlar sögur af sigrum og sáttum, hefnd og sæmd,
ofbeldi og misrétti, en líka réttlæti og friði, sem voru notaðar í þjóðernislegri
orðræðu á nítjándu og tuttugustu öld? Hvernig færum við þessar margradda
og flóknu minningar formæðra okkar og forfeðra inn í nútímann án þess
að falla í þá freistni að fegra þær og skrumskæla? Þurfum við ekki að rekja
þá mörgu söguþræði sem ganga í gegnum Íslandssöguna fremur en að segja
eina samræmda sögu allra þeirra sem búið hafa í landinu?
2
Það er ekki klisja eða mýta að Íslendingar séu bókmenntaþjóð. Landsmenn
hafa verið sískrifandi og sílesandi allt frá því að ritun hófst í landinu. Þær
bókmenntir sem ritaðar voru allt frá tólftu öld og til okkar tíma, og sá
aragrúi kvæða og vísna sem varðveist hefur allt frá landnámi, er ótrúlega
mikill að vöxtum. Íslendingar skrifuðu og ortu ekki aðeins fyrir sig sjálfa
heldur fyrir miklu stærra svæði í norðrinu. Á fyrstu öldum Íslandsbyggðar
skildi fólkið sem bjó kringum víðfeðmt Atlantshafið hvert annað og þétt-
riðið net siglingaleiða tengdi ólík landsvæði, allt frá Grænlandi til Svíþjóðar,
og jafnvel austur til Kænugarðs, frá Íslandi til Bretlandseyja og Normandí.
Þessi fámenna þjóð varðveitti og skrifaði svo mikinn fjölda handrita og
skjala að undrun sætir. Um 1200 er talið að um 50 þúsund manns hafi búið
á Íslandi, en á sama tíma voru Norðmenn um 300.000. Hlutfallið er einn
á móti sex. Áföll, sóttir og náttúruhamfarir héldu mannfjölda niðri hér og
nú eru Íslendingar 330.000 en Norðmenn 5 milljónir. Hlutfallið er um einn
á móti fimmtán. Ísland var því hlutfallslega fjölmennara land á miðöldum
miðað við nágrannalöndin en nú er og því ekki eins óskiljanlegt að þjóðin
gæti á þeirra tíma mælikvarða byggt upp þær öflugu grunnstoðir ritmenn-
ingar sem hún naut um aldir góðs af. Stundum hefur verið minnt á það að
svipaður fjöldi bjó á Íslandi á þrettándu öld og í Flórens endurreisnarinnar.
Bókmenntirnar urðu útflutningsvara strax frá upphafi ritunar; annars
hefði framleiðslan vart gengið upp því að handritagerðin var dýr og krafðist
mannafla. Hinar skapandi greinar urðu snar þáttur í sjálfsmynd þjóðarinnar
og verðmætasköpun, svo að notaðar séu nútímalegar skilgreiningar yfir
gamla iðju. Skapandi greinar á Íslandi standa nefnilega á gömlum merg og
var á miðöldum lagður á þær alþjóðlegur mælivarði.