Tímarit Máls og menningar - 01.02.2016, Síða 13

Ve i s l a í fa r a n g r i n u m
TMM 2016 · 1 13
sýna á hinn bóginn þrá fólks eftir friðsamlegum samskiptum sem minna
hefur farið fyrir í sögubókum.13 Á harðindatímum á síðari hluta nítjándu
aldar tók fimmtungur þjóðarinnar sig upp, flúði sára fátækt og hörku norð-
ursins og freistaði gæfunnar í Vesturheimi. Við eigum öll ættmenni í þeim
hópi. Jóhannes langafi minn tók sig upp ásamt systkinum sínum og flutti
til Kanada, þar sem þau tóku upp ættarnafnið Nordal til aðgreiningar frá
öðrum Guðmundarbörnum. Þessi saga harðræðis og flutninga í leit að betra
lífi stendur okkur því nærri, kennir auðmýkt og eflir skilning á aðstæðum
flóttafólks og hve menning hvers og eins er þeim dýrmæt eins og íslensk
tunga og menning var þeim Íslendingum sem fluttu vestur um haf. Sagan
hvetur okkur því til að taka vel á móti öllum þeim sem vilja setjast hér að,
ítrekar mikilvægi þess að þeim sé tryggð vönduð kennsla í íslensku máli,
þeim helst að kostnaðarlausu, og sjálfsögð fræðsla um margslungna sögu
byggðar í landinu. Þannig verða þau virkir og fullgildir þátttakendur í
samfélaginu, um leið og við virðum menningu og tungu þeirra sjálfra.
Íslenskan er undurlítil í samfélagi tungumálanna og því hræðast margir
þær tækni- og samfélagsbreytingar sem við nú lifum. Örar tæknibreytingar
krefjast snöggra viðbragða og fjárfestinga í máltækni, en ef okkur auðnast að
bregðast hratt við held ég að íslenskan hafi aldrei haft eins mikla möguleika
til að lifa sterku og góðu lífi og einmitt á þessari öld. En tungumálið öðlast
ekki framhaldslíf af sjálfu sér. Íslenskan er ekki náttúruafl heldur mannanna
verk en tungumáli má samt líkja við lífheild þar sem orðin lifa hvert með
öðru og hvert af öðru. Hætti nýsköpun í málinu trénar það upp og deyr. Það
er undir okkur komið að íslenskan nái að blómstra á nýrri öld tölvu og tækni
og þetta þróttmikla tungumál hefur alla burði til þess. Tækninni fleygir
fram í hverjum einasta mánuði og fámenn þjóð má hafa sig alla við í því að
halda litlu tungumáli lifandi og virku. Máltæknin leyfir okkur að byggja
henni nýtt samgöngukerfi sem mun liggja inn á hvert nettengt heimili, inn
í hvern einasta skóla, inn í hvert kauptún – aðgangurinn er öllum opinn,
óháð búsetu – og eflir þannig lýðræðislega þátttöku hvers og eins. Hún mun
einnig hjálpa þeim sem flytja hingað til lands að tileinka sér íslensku miklu
hraðar en nú er og gera þeim kleift að auðga íslenskt samfélag.
Við stöndum á spennandi tímamótum. Við þurfum að taka ákvörðun um
þessa óhlutbundnu flutninga milli tveggja ólíkra heima. Í þeim felst óum-
flýjanlegt uppgjör við gamlan tíma eins og þegar við sjálf flytjum búferlum
og endurskipuleggjum líf okkar. Þá förum við í gegnum plöggin okkar til að
fylla ekki geymslur af gagnslausu dóti um leið og við íhugum hvað gæti nýst
næstu kynslóð eða einhverjum öðrum. Við viljum ekki burðast með þungt
og gagnslaust hlass úr fortíðinni. Nú þurfum við að gera það sama við það
skrifaða efni sem hleðst upp á undrahraða í íslenskum söfnum, ekki aðeins
miðaldahandrit og pappírshandrit síðmiðalda, heldur einnig gögn okkar
eigin tíma, handrit, skjöl og bækur. Við þurfum að fara yfir farangurinn
okkar úr fortíðinni og skoða hvernig við varðveitum, rannsökum og miðlum