Tímarit Máls og menningar - 01.02.2016, Side 41

S t j ö r n u f r æ ð i
TMM 2016 · 1 41
umfram tilefni. Þetta var það sem ég vildi sagt hafa við Gunnar Smára en
skorti til þess empiríska vissu. Eftir að hafa flett upp 1161 bókadómi og slegið
inn tölustafi í samræmi við stjörnufjölda, frá einum upp í fimm,2 er tilgátan
staðfest; því fyrirferðarmeiri sem stjörnugjafir hafa orðið í umfjöllun um
bækur, því ómarktækari eru þær sem vísir að bókagæðum.
Star Wars getur líka þýtt stjörnustríð.

Upphafsmenn þessara fimmhyrndu gæðastimpla eru vertar í hótelrekstri. Í
hótelgeiranum eru stjörnur ígildi tékklista. Hver stjarna afmarkar mögulega
innviði og þjónustu, án þess að segja til um gæði, svo sem hvort hótel-
sundlaugin er þrifin eða starfsmenn allsgáðir. En ferðamaður í leit að
gistingu gengur að vísindalegri mælingu sem hægt er að afsanna, að minnsta
kosti þegar kemur að húsakosti (lyfta ✓ míní-bar ✓ o.s.frv.).
Í bókmenntum er þessi sami einkunnaskali algjör andstæða vísindalegrar
mælingar.
Þegar gagnrýnendur á Morgunblaðinu fengu fyrirmæli um stjörnugjafir
árið 2008 fylgdi engin skilgreining á mælistikunni eða hvað blaðið teldi
æskilegt meðaltal.3 Einsog kennarar þekkja, er yfirleitt auðvelt að bera
kennsl á það besta og versta. Mestu vafamálin eru í hlíðum kúrfutoppsins,
hvort verk er fyrir neðan meðallag eða í meðallagi. Skólaverkefni fjalla þó um
afmarkað efni sem gerir öll viðmið sanngjarnari. Hjá bókagagnrýnendum er
allt í einum potti. Dæmi um þriggja stjörnu bókmenntaverk eru Wuthering
Heights eftir Emily Brontë,4 Óreiða á striga eftir Kristínu Marju Baldurs-
dóttur5 og Suarez – sjálfsævisaga eftir Luis Suarez6 knattspyrnu mann.
Og dæmi um fjórar stjörnur: Manndómsár eftir Leo Tolstoy,7 Skipulag
alheimsins eftir Stephen Hawkings8 og Eitt skot eftir Lee Child.9 Til þess að
skilja dómana skortir lesanda allar forsendur. Verk Brontë og Tolstoy hafa
lifað bókmenntasöguna í 150 ár. Er verið að bera þau saman við heimsbók-
menntir, fagurbókmenntir samtímans eða hreinlega bækur almennt?
Tölulegar aðferðir eru gagnlegur vísir að mælanlegum hlutum. Sem
innihaldslýsing á bókum eru þær með öllu ófullnægjandi. Rithöfundar eru,
með orðaforða stofnanamáls, framleiðendur á upplifun (að undanskyldum
höfundi símaskrárinnar). Og upplifun viðtakandans – lesandans – ræðst af
reynsluheimi. Frásögn getur framkallað nýja sýn á viðfangsefni eða orðað
hugmyndir á slíkan hátt að hughrif brjótast fram. Frumleiki er kostur en
um leið oft vanþróaðasti hluti verksins. Bók er konfektkassi þessara hug-
hrifatilrauna. Við eigum okkar uppáhalds mola en erum sjaldnast innt eftir
einu lýsingarorði eða einum tölustaf til að lýsa öllum konfektkassanum.
Slíkur dómur myndi í raun ekki segja neitt. Það bendir enda margt til þess
að gagnrýnendur hafi strax fyrsta árið fórnað höndum. Af þeim 65 bókum
sem voru til umfjöllunar hjá Pressunni fyrir jólin 1992 fengu 19 fullt hús.10