Tímarit Máls og menningar - 01.02.2016, Qupperneq 96

Á r n i B e r g m a n n
96 TMM 2016 · 1
íslenskan sé byrði og ungu fólki til trafala og best að skipta sem fyrst yfir á
heimsmálið sjálft. Það muni flýta hagvexti, spara útgjöld, stytta leið þeirra
sem vilja meika það í heimsþorpinu. Kannski efla jafnstöðu nýbúa við
heimamenn! Ef slíkar raddir ná að styrkjast fer af stað þróun sem – eins og
mörg dæmi sanna – leiðir fyrst til þess að þeim tilveru- og athafnasviðum
fækkar þar sem smáþjóðartungan er notuð. Eins og lagt var til á frægum
„útrásartímum“ sem hér átti að gera að innrás: ég man ekki betur en fjár-
málageirinn bólgni og þrútni ætlaði alfarið að tala ensku og aldrei annað
á öllum sínum vinnustöðum. Eins og gerist í reynd í meiri mæli en marga
grunar í háskólum okkar þar sem námskeiðum á ensku fjölgar og íslenska
hopar á hæl eftir því. Slík þróun sker utan af lífi tungunnar jafnt og þétt –
svo sem frændur okkar Írar hafa mátt reyna, sem og Walesbúar, Baskar og
Bretónar – ef við horfum aðeins til næsta nágrennis.
Það hjálpaði okkur lengi að við vorum undir erlendu valdi sem bar furðu-
mikla virðingu fyrir okkar tungu sem Danir röktu saman við eigin fortíð.
Meðan þær þjóðir sem ég nefndi fyrr sættu einatt beinum fjandskap og
kúgun af hálfu umboðsmanna hinna voldugu heimsmála sem yfirþjóðirnar
töluðu. Í annan stað áttum við það sjálfstraust sem hikaði ekki við að prófa
og iðka íslensku til allra hluta – meðan áhrifamiklir menningarvitar t.d.
Baska eða Bretóna eða Walesbúa létu sér fátt um eigin tungu finnast. Wales-
menn til dæmis – þeir voru um skeið betur settir en Írar – m.a. vegna þess að
þeir höfðu Biblíu og kirkju á sínu máli. Árið 1911 töluðu 43,5% landsmanna
enn sína velsku en þeim hafði fækkað niður í 19% hundrað árum síðar. 73%
skildu ekki neitt. Og mál margra franskra duggara hér við Íslandsstrendur,
bretónsku, töluðu um tvær miljónir manna í byrjun 20. aldar – en nú eru þeir
kannski aðeins rúmlega 200 þúsund og flestir um og yfir sjötugt.
Gáum að þessu.