Tímarit Máls og menningar - 01.02.2016, Page 101

TMM 2016 · 1 101
Þorsteinn Antonsson
Leikur að laufum
Með tilvísun á verk Thors Vilhjálmssonar
„Thor er existensjalisti á guðlegri rót,“ segir í einni af sjö útskriftarritgerðum
háskólanema í bókmenntafræðum um ritverk Thors Vilhjálmssonar (1925–
2011), sem aðgengilegar eru á Háskóladeild Þjóðarbókhlöðunnar og ég las
allar síðasta vor eftir að hafa fylgst með lokaáföngunum á Suðurgöngu hans
um Jakobsveginn í sjónvarpi.1 Var þá rithöfundurinn Thor orðinn kaþólskur
á efri árum eftir litríkan feril, eins og stórskáldið T.S. Eliot sem Thor vitnaði
í oftar en einu sinni framan við meginmál bóka sinna? Ég varð forvitinn
um svarið. Bækur hans vísa út og suður, svo merkar sem þær eru, og vert
að finna þeim sameiginlegan bakgrunn. Var hann kannski kaþólskur alla
sína höfundartíð? Og var þá þessi pílagrímsganga til marks um það eða slík
sinnaskipti?
Þegar skoðað er langt ljóð í fyrstu bók Thors, Maðurinn er alltaf einn
(1950), hvarflar að lesanda að höfundarmetnaður hans eigi rætur í trúarvið-
horfi. Ljóðið heitir Monologue interieur (bls. 39). Í ljóðinu, sem er frá 1948,
lýsir hann tveimur helstu valkostum mannsævinnar – á annan veg hlutleysi
sem raunar sé ekkert líf, á hinn nautnahyggju sem sé „bruni í guðdómsins
skírnarloga“ eins og það heitir. Sé í senn neisti og þó dropi sem að lokum
sameinist því Eina („Tao“). Sigurður Nordal fjallar um sömu valkosti mann-
lífsins í ljóðsögu sinni Hel, þar sem segir af bóndasyninum Álfi frá Vindhæli,
lífsnautnaflækingi hans og nútímalegu óreiðuástandi – sem svo endar í
algleymi – í konufaðmi. Boðskapurinn í Hel er þessi: Sá fer í endurvinnsluna
eftir sitt endadægur sem hvorki lifir gleði né sorg, svo miklu muni. Hinn eða
hinir sem ganga nærri sjálfum sér og taka þátt í því sem á daga þeirra drífur,
þeir mega vænta framhalds. Með nefndu ljóði bendir Thor í ákveðna átt, eftir
að hafa talað máli ástríðnanna með sínum hætti. Á þrautagöngu um lífsins
leið skynjar listamaður á sínum bestu stundum nálægð guðdómsins og
miðlar þeim vísdómi til annarra manna með inntaki listaverks, samkvæmt
ljóðinu. Tilgangur sem þó beinist að því framar öðru að komast af sjálfur.
Þá vaknar spurning, hvort þessi leiðsögn gildi um allar listir eða bara
trúar lega list? Thor kynntist því á ferðalagi í Sovétríkjunum 1959, að
lista verk austrómversku kirkjunnar voru þar enn höfð í heiðri þrátt fyrir
kommúnisma. Sjálfur mat hann hefðbundna kirkjulist mikils alla sína
höfundartíð, enda hafa honum snemma á ferlinum skilist gömul sannindi og