Náttúrufræðingurinn - 2020, Qupperneq 18

Náttúrufræðingurinn
18
Ritrýnd grein / Peer reviewed
Colpidium striatum
Urocentrum turbo
Stygobromus gracilipes ciliate A
Urceolaria urechi
Vorticella gracialis
Acineta flava
Ephelota gemmipara Suctorida
Apostomatida
Philasterida
0.05
aLRT >= 90
70 <= aLRT < 90
aLRT <70
Synurella ambulans ciliate A
Vampyrophrya pelagica
Gymnodinioides sp.
Hyalophysa Iwoffi
Fusiforma themisticola
Pseudocollinia beringensis
Crangonyx islandicus ciliate A
Paraclausilocola constricta
Eudrilophyra complanata
Cyrtolophosis mucicola
Bursaria sp.
Homalogastra setosa
Glauconema trihymene
Crangonyx islandicus ciliate B
Crangonyx subterraneus ciliate A
Fundur grunnvatnsmarflónna og
erfðamynstrin vekja upp ýmsar frekari
spurningar. Hvernig lifðu þær til dæmis
af kuldaskeið ísaldar á Íslandi? Hver er
fæða tegundanna, hvaða aðrar lífverur
lifa í vistkerfi þeirra, og eru til sníkjudýr
og afræningjar sem lifa á marflónum í
þessu áður óþekkta vistkerfi? Þekkt er
að ásætur lifi á yfirborði krabbadýra,
svo sem á marflóm og rækjum, og nær-
ast ásæturnar meðal annars á hömum
þeirra eftir hamskipti.
Í þessari grein verður greint frá niður-
stöðum úr doktorsverkefni Etienne
Kornobis17 og einnig nýlegri niður-
stöðum sem Ragnhildur Guðmunds-
dóttur hefur aflað í doktorsverkefni sem
hún vinnur að um bakteríur og bifdýr18 í
vistkerfi grunnvatnsmarflónna.
AÐFERÐIR OG NIÐURSTÖÐUR
BIFDÝR
Við raðgreiningar á innröðum ribó-
sómal-gena í íslandsmarfló (18S rRNA,
5S rRNA og 28S rRNA), sem þekktar
eru sem ITS (e. Internal transcribed
spacer),15 greindust í sumum tilvikum
illlæsilegar DNA-raðir sem voru vegna
ólíkra DNA-búta í sama raðgreinda
sýni, í þeim tilvikum getur sama kirni
komið fyrir í sama sæti t.d. G og A. Með
því að aðskilja DNA-bútana og rað-
greina þá hvern í sínu lagi kom í ljós að
í sýnunum voru DNA-raðir úr bæði bif-
dýrum og marflóm. Við nánari athugun
á marflónum, bæði með venjulegri
smásjá og rafeindasmásjá, fundust ólík
byggingarform ásætna á marflónum (4.
mynd).18 Algengasta formið var kúlu-
laga form á stilk og virtist það gefa sig
við þrýsting þegar sýni voru undirbúin
fyrir rafeindasmásjá. Yfirborð kúl-
unnar rofnaði og féll að kornóttu inni-
haldi og er hér mögulega um að ræða
gróhirslu (e. sporocyst) (4. mynd A).
Önnur útlitsform bentu til að um bif-
dýr væri að ræða (4. mynd B–D). Til
að greina þennan breytileika í ásætum
á yfirborði marflónna voru prófaðir
þekktir þreifarar sem hafa verið not-
aðir til að greina tegundir úr sveppum,
bakteríum (16S rRNA) og bifdýrum (18S
rRNA) en DNA magnaðist aðeins með
bifdýraþreifurunum. Í kjölfarið voru
bifdýraþreifararnir notaðir til að magna
og raðgreina sýni af íslandsmarfló og
af ýmsum tegundum marflóa innan
sömu ættar, Crangonyx subterraneus
frá Þýskalandi, Synurella ambulens frá
Slóveníu, og Crangonyx pseudogracilis
frá Frakklandi.18 Þá var einnig greindur
landfræðilegur breytileiki í ITS-DNA-
röðum fyrir algengustu tegundina á
Íslandi (af ættbálki Apostomatida),
en ITS-raðir eru þekktar fyrir háan
breytileika innan tegunda. Raðir feng-
ust úr sýnum frá Suður- og Norður-
Þingeyjarsýslum og frá Þingvöllum, en
ekki gekk að fá raðir frá öðrum sýnum
af Suðurlandi. Líkt og fyrir greiningar
á ITS-röðunum í marflónum fannst
mesta aðgreiningin (p < 0,001) á milli
sýna frá Norðurlandi og Suðurlandi
en einnig var munur á milli Suður-
og Norður-Þingeyjarsýslu (p = 0,049)
innan þessarar bifdýrategundar.
Flokkunarfræðileg greining, byggð
á niðurstöðum úr 18S rRNA-röðum
og sambærilegum röðum úr skyldum
tegundum sem fengust úr genabanka
(https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gen-
bank/), sýndi að á Íslandi eru að minnsta
kosti tvær ólíkar tegundir, sem svipar til
þekktra bifdýrategunda innan Apostom-
atida- og Philasteridea-ættbálkanna
(5. mynd).18 Apostomatida-bifdýr lifa á
krabbadýrum og hömum þeirra en hafa
hingað til eingöngu fundist í sjó.19 Innan
Philasteridea-ættbálksins má finna fjöl-
breyttari lífsmáta en meðal Apostom-
atida-bálksins, bæði bifdýr sem stunda
samlífi með ýmsum dýrahópum og bifdýr
sem lifa sjálfstætt án slíks sambýlis.19,20
3. mynd. Hálfmelt eintak af þingvallamarflónni, Crymostygius thingvallensis, sem fannst í maga bleikju sem veidd var í Skarðslæk í Landssveit. Stæð
um 2 cm. – A half digested specimen of Crymostygius thingvallensis, found in the stomach of Arctic charr, Salvelinus alpinus, caught in Skarðslækur,
South Iceland. Size 2 cm. Ljósm./Photo: Wim van Egmond 2018 fyrir/for Náttúruminjasafn Íslands/Icelandic Museum of Natural History.