Náttúrufræðingurinn - 2020, Síða 39

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
39
Þegar frumrannsóknum á Mývatni lauk
og aðrir tóku við keflinu þar, þá sneri
Pétur sér að Þingvallavatni, og voru
rannsóknir á vistkerfi Þingvallavatns
aðalviðfangsefni hans frá miðjum átt-
unda áratugnum og fram á hinn tíunda.7
Rannsóknir Péturs og samstarfs-
manna hans á Mývatni og Laxá og Þing-
vallavatni,7,8 sem og Esromvatni,3 voru
óvenju heildstæðar og sérstakar að því
leyti að samtímis var hugað að fjöl-
mörgum atriðum sem mynda umgjörð
þessara vatna og móta náttúru þeirra.
Rannsóknirnar tóku til jarðfræði, veð-
urfræði, vatnafræði, eðlis- og efna-
fræði og grasa- og dýrafræði og var
reynt að tengja þessa þætti saman til
að skilja betur gangverk náttúrunnar
og orsakasamhengi. Slík vinnubrögð
eru grundvöllur markvissrar umræðu
og ákvarðana um sjálfbæra nýtingu og
verndun náttúruauðlinda.
Sýnataka á Esrom-vatni, Sjálandi. Pétur heldur á svokölluðu kajakröri,
tæki sem notað er til að taka sýni úr botnseti vatna og er kennt við
pólska vatnalíffræðinginn Zdzisław Kajak.
Pétur við sýnatöku á Esrom-vatni um borð í vatnabát sem bróðir hans,
Jón Örn Jónasson (1923–1983) skipasmiður, smíðaði. Báturinn var
fluttur til Íslands 1974 og notaður í mörg ár við rannsóknir á Þing-
vallavatni. Þetta fley var völundarsmíð og kallaður „Jón á ellefu“, í
höfuðið á bátasmiðnum sem ólst upp á Framnesvegi 11 í Reykjavík.
Til gamans má geta þess að Jón var afar knár knattspyrnumaður, ein-
dreginn KR-ingur, markakóngur Íslandsmótsins 1943 og lék í fyrsta
knattspyrnulandsliði Íslendinga gegn Dönum árið 1946.
Enn í dag standa fáar vistfræðirann-
sóknir jafnfætis þeim sem Pétur M.
Jónasson veitti forstöðu um Mývatn
og Þingvallavatn fyrir 20–40 árum. Þar
kemur margt til, þar á meðal hæfileikar
Péturs við að fá til liðs við sig hóp
manna af ólíkum fræðasviðum, iðu-
lega frá ýmsum löndum. Úr varð hug-
myndaleg deigla sem efldist af ólíkri
sýn og bakgrunni þátttakenda. Gott
dæmi er rannsóknarhópurinn sem stóð
að Þingvallavatnsrannsóknunum 1974–
1992. Þar unnu saman um fimmtíu
vísindamenn frá öllum norrænu ríkj-
unum ásamt Kanada. Annar hæfileiki
Péturs sem skiptir miklu máli í þessu
samhengi var á sviði fjármála. Af mik-
illi elju og útsjónarsemi aflaði Pétur
fjármuna úr ýmsum sjóðum til rann-
sóknarverkefnanna, jafnt á Íslandi
sem erlendis.
Það er eftirtektarvert að frumrann-
sóknir Péturs og samstarfsmanna hans á
Mývatni og Þingvallavatni á áttunda og
níunda áratug síðustu aldar urðu síðar
kveikja að fjölda rannsóknar- og vökt-
unarverkefna sem skilað hafa auknum
skilningi á vistkerfum og þróun fjöl-
breytileika lífvera í þessum einstæðu
vötnum. Einnig hlutu margir vísinda-
menn, þar á meðal íslenskir, framhalds-
menntun sína við þessar rannsóknir, og
urðu síðan forsvarsmenn rannsókna í
vatnalíffræði.
NÁTTÚRUVERNDARMAÐURINN
Það þætti gott æviverk að hafa
kannað vistfræðilega leyndardóma
þriggja ólíkra stöðuvatna, Esromvatns,
Mývatns og Þingvallavatns. Af Péturs
hálfu var hins vegar ljóst að þarna var
einungis hálf vísa kveðin. Niðurstöður
rannsóknanna skyldu vera grunnur að