Náttúrufræðingurinn - 2020, Qupperneq 50

Náttúrufræðingurinn
50
2. mynd. Hængur glefsar. Hornsílahængar eru árásargjarnir á hrygningatímanum þegar þeir verja hreiður sín og afkvæmi. Tveir hængar slást stund-
um alvarlega en oftar glefsa hængarnir eftir hrygnum eða öðrum sem ógna þeim. – The photo shows a male threespine stickleback directing a bite
toward an intruder. The males are very aggressive during the spawning season, as they defend their nests and young. Two males may fight very
aggressively but they will also bite at females and other perceived threats. Ljósm./Photo: Wim van Egmond.
Gott hreiður eykur líkurnar á því
að afkvæmin komist á legg, en það
krefst mikillar orku og natni að byggja
hreiður og viðhalda því. Hjá horn-
sílum, þar sem hængurinn sér einn
um hreiðurgerð, gefur hreiðrið því til
kynna hvort hængurinn sé vænlegur
maki, svo sem hvað varðar heilbrigði
og hæfni til seiðaumönnunar.14,15 Eigin-
legt hlutverk hreiðursins, meðal annars
að vernda ungviðið fyrir afráni, tak-
markar þó alltaf breytileika í hreiður-
gerð.16 Þrátt fyrir það er vel þekkt að
margir eiginleikar hreiðursins geta
þróast með kynvali, svo sem á stærð
hreiðra,17 hreiðurskraut18 og stærð
hreiðurmunnans.19 Þá tengist breytileiki
í hreiðurgerð gjarnan umhverfisað-
stæðum. Skjórinn (Pica pica) byggir til
dæmis betur falin hreiður í umhverfi
þar sem afrán er mikið20 og grugg í vatni
eykur líkurnar á að hængar sandkýt-
linga (Pomatoschistus minutus) skreyti
hreiður sín til að ná athygli hrygn-
anna.21 Í breytilegu umhverfi getur líka
verið gagnlegt að haga hreiðurgerð eftir
aðstæðum. Hornsílahængar í straum-
vatni framleiða til dæmis meira af „lími“
en ella til að byggja hreiður og festa þau
við undirlagið.22
Rannsóknir á hornsílaafbrigðum í
Kanada hafa sýnt að ólík afbrigði horn-
síla kjósa mismunandi staði til að byggja
hreiður og nota ólík efni til hreiður-
gerðar.23,24 Það sama á við um afbrigði
hornsíla frá nálægum vatna- og straum-
búsvæðum.25 Þá hefur komið í ljós að
sami hængur byggir endurtekið svipað
hreiður,26 og þrátt fyrir að ekki sé hægt
að útiloka lærða hegðun ályktuðu
rannsakendur að það benti til áhrifa
erfða á hreiðurgerð. Fyrri rannsókn á
makavali hornsílaafbrigðanna í Þing-
vallavatni sýndi að hrygnur frá krans-
þörungasvæði kusu heldur að hrygna
í betur falin hreiður.10 Þetta kveikti
vangaveltur um að hreiður og hreiður-
gerð gætu skipt máli fyrir valmökun og
aðskilnað afbrigðanna, og einnig vakn-
aði áhugi á því hve víðtækur breytileiki
væri í hreiðurgerð og biðlunaratferli
hornsílahænga í Þingvallavatni. Þar
sem hrygningarsvæði hornsílaafbrigð-
anna í vatninu eru mjög ólík er líklegt
að hreiður hænganna séu breytileg á
milli svæða og vel mögulegt að hreiður-
gerð sé einn af þeim eiginleikum sem
hrygnurnar í Þingvallavatni styðjast við
þegar þær velja hæng. Breytileiki í
hreiðurgerð gæti því stuðlað að því að
viðhalda erfðafræðilegum aðskilnaði á
milli afbrigðanna.
Markmið þessarar rannsóknar er tví-
þætt. Annars vegar að kanna breytileika
í biðlunaratferli og hreiðurgerð horn-
sílahænga í Þingvallavatni og hins
vegar að kanna hvort þessi breytileiki
hefur áhrif á hængaval hrygnanna. Til
rannsóknarinnar voru fengnir hængar
frá þremur megin-hrygningarsvæðum
hornsíla í vatninu, hraunbotni, krans-
þörungabotni og grunnum leðjubotni.