Náttúrufræðingurinn - 2020, Síða 52

Náttúrufræðingurinn
52
4. mynd. Tilraunauppsetning. Hængar fengu sams konar rými til hreiðurgerðar í hvor í sínum
enda búrsins en í miðjuhólfinu var hrygna tilbúin til hrygningar. – Experimental setup. The stick-
leback males were placed in identical end-compartments and a female ready to spawn was
placed in the centre compartment. Teikning/Drawing: Ragnar Edvardsson.
hænga af grónum grunnum botni
og 18 mælingar á atferli hænga af
kransþörungasvæði. Val hraunhrygna
var mælt 68 sinnum og val hrygna
af grónum grunnum botni 51 sinni.
Tvær tilraunir voru metnar þannig
að hrygnan valdi báða hængana, þ.e.
skipti tíma sínum jafnt á milli þeirra,
en í fjórum tilraunum valdi hrygnan
hvorugan hænginn. Tilraunir vöruðu
samtals í 3–4 daga fyrir hvern hæng
en í 1–2 daga fyrir hverja hrygnu, sem
var prófuð með þremur hængum að
hámarki. Hver hængur var prófaður
með allt að sex hrygnum. Því miður
náðust engar mælingar af hrygnum
af kransþörungasvæðinu.
EIGINLEIKAR HÆNGA OG HREIÐRA
Þegar makavalstilraununum var
lokið voru hængar svæfðir með lyfinu
fenoxýetanól og ljósmyndaðir. Hlut-
fall rauðs litar af heildar-líkamsyfir-
borði var mælt af ljósmyndum en áður
hafði „styrk“ rauða litarins verið gefin
einkunn á bilinu 0–4 (4 er mesti lit-
styrkur), meðal annars með samanburði
milli hænga.10
Hreiðrin voru skoðuð og stutt lýs-
ing skrifuð um hvert og eitt. Fyrst var
hverju hreiðri gefin einkunnin 0 eða
1 fyrir eftirfarandi eiginleika: 1) Stað-
setning: innan eða utan hreiðurdisks,
2) bygging hreiðurs: flatt eða upprétt,
3) leiðistrá: hængurinn notaði eða not-
aði ekki leiðistrá, þ.e. strá sem leiðir
hrygnuna að opi hreiðursins, 4) sandur:
hængurinn notaði eða notaði ekki sand
til að fela hreiðrið eða skreyta. Öll
hreiðrin voru ljósmynduð í fiskabúr-
inu og því næst fjarlægð, komið fyrir á
petridiski og þurrkuð við herbergishita.
Að þurrkun lokinni voru hreiðrin aftur
ljósmynduð, vigtuð og síðan tekin í
sundur og vigtaður sérstaklega sandur
og gróður. Flatarmál hreiðursins var
mælt af ljósmyndum, bæði af blautu
og þurru hreiðri. Samtals voru metin
með þessum hætti 14 hreiður hænga
af hraunsvæði, 9 hreiður hænga af
grunnum grónum botni og 5 hreiður
kransþörungahænga. Samantekt á eig-
inleikum hænga og hreiðra má finna
í 1. töflu.
TÖLFRÆÐIGREINING
Breytileiki í hreiður-
gerð og atferli hænga
Notuð var meginþáttagreining (e.
principal componant analysis) á allar
mældar breytur í hreiðurgerð til að
draga saman breytileika í hreiðrum
og athuga hvaða einstakir eiginleikar
í hreiðurgerð tengdust. Þá var kannað
með t-prófi hvort marktækur munur
væri milli hænga af ólíkum svæðum
hvað varðaði gildi fjögurra fyrstu þátt-
anna, þ.e. þeirra þátta sem höfðu eigin-
gildi (e. eigenvalues) hærra en 1. Beitt
var Kruskal-Wallis-prófi til að athuga
hvort atferli hænga væri marktækt ólíkt
á milli svæða.
Val hrygna á hængum
Blandað línulegt líkan (e. GLMM)
var notað til að kanna hvort áhugi
hrygna á hængum tengdist hreiður-
gerð, stærð eða biðlunarhegðun hænga.
Hrygnurnar voru frá hraunsvæðum
annars vegar og grunnum leðjusvæðum
hins vegar, en ekki náðust hrygnur af
kransþörungasvæðunum til tilrauna.
Val hrygnu á hæng, skráð 0 eða 1, var
háð breyta (e. dependent variable) í
líkaninu, en einstaklingsgildi á fyrstu
fjórum meginþáttum hreiðurgerðar,
stærð hængs í cm og hlutfall tíma í
biðlunarhegðun voru skýribreytur (e.
fixed factors). Númer tilraunar (fyrir
hæng) og einstaklingsnúmer hængs var
skilgreint innan líkansins sem slembinn
breytileiki (e. random structure) til að
gera ráð fyrir því að endurteknar mæl-
ingar á sama hæng eru tengdar. Líkanið
byggðist á tvíkosta dreifingu (e. bino-
mial distribution). Öll tölfræðigreining
var gerð í forritinu R v 3.1.3.26
NIÐURSTÖÐUR
Eftir skoðun og lýsingu á hreiðr-
unum var hægt að flokka þau í þrjár
gerðir: Gerð I – lítil tunnulaga hreiður;
gerð II – stór en flöt hreiður; gerð III
– hreiður sem eru að hluta byggð í lóð-
réttu plani, þ.e. upprétt hreiður. Þegar
fjölþáttagreining var notuð á alla mælda
eða metna eiginleika hreiðranna til að
draga saman breytileika í hreiðurgerð
kom í ljós að fjórir fyrstu ásar fjölþátta-
greiningar á hreiðurgerð höfðu eigin-
gildi yfir 1. Þessir ásar skýrðu samtals
75% af heildarbreytileikanum í hreiður-
gerð. Þyngd hreiðurs hafði hæstu gildi á
meginþætti 1, þ.e. meginþáttur 1 tengist