Náttúrufræðingurinn - 2020, Síða 67

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
67
2. mynd. Vinstri myndin sýnir sýnatöku í Silfru á Þingvöllum. Söfnunarslanga var látin síga á nokkurt dýpi í vatnið og vatni dælt beint í gegn um
síunarbúnað í söfnunarflöskur. Hægri myndin er af Vellankötlu þar sem hún streymir upp í Vatnsviki – Figure to the left shows water sampling in
Silfra at Þingvellir. The water was pumped directly from the spring through a filter into sampling bottles. Figure to the right shows the upwelling
of Vellankatla in Vatnsvik, just off the NE-bank of Lake Þingvallavatn. Ljósm./Photos: Daði Þorbjörnsson.
Hátt pH-gildi í lindarvatni hér á
landi stafar af efnaskiptum vatns og
basalts í jarðlagastaflanum, þar sem
koltvíoxíð (CO2) úr andrúmslofti
nær ekki til vatnsins. Vatnið súrnar
(pH-gildi þess lækkar) á nokkrum
mínútum eftir að grunnvatnið kemst
í snertingu við andrúmsloft vegna
leysingar koltvíoxíðs úr andrúms-
loftinu í vatninu.8
Í útfallinu við Steingrímsstöð var
pH-gildið mun lægra en í lindunum, eða
á milli 7,29 og 8,04. Það sveiflast árstíða-
bundið vegna ljóstillífunar, sem tekur H+
jónir (sem valda sýringu vatns) úr lausn
og skilur vatnið eftir snauðara af H+ og
þar með basískara. Því er pH í útfallinu
hærra á sumrin en á veturna (1. viðauki).
Þegar styrkur efnis eykst á dvalartíma
vatnsins er líklegt að efnið hafi borist á
vatnasviðið með úrkomu eða svifryki
(þurrákomu) en þegar styrkur efnis
minnkar á leið vatnsins frá lindunum
er líklegt að efnið sé hvarfgjarnt og/
eða hafi minnkað vegna upptöku í
lífrænum ferlum.
Styrkur Na, Ca, Cl og F var svipaður
í Silfru og í útfallinu við Steingrímsstöð,
en minni í Vellankötlu. Styrkur SiO2 var
svipaður í lindunum tveimur en minni
í útfallinu sökum næringarefnanáms
kísilþörunga. Styrkur Mg, SO4 og K var
svipaður í lindunum tveimur en meiri í
útfallinu. Styrkur aðalefna var mjög svip-
aður í útfalli Þingvallavatns og í Sogi við
Þrastarlund á sama tímabili.6,10
Ef vel er að gáð má sjá á 3. mynd að
styrkur kísils (SiO2) hefur minnkað
marktækt (p<0,01; R2=0,68) í útfallinu við
Steingrímsstöð frá því að sýnataka hófst
en styrkur SiO2 hefur haldist stöðugur í
lindarvatninu. Þegar niðurstöðurnar eru
bornar saman við sambærilegar efna-
greiningar í Sogi við Þrastarlund, sem er
neðar á vatnasviðinu, má sjá sams konar
minnkun á tímabilinu 2007 til 2014 (4.
mynd). Þegar einnig er litið til eldri gagna
úr Sogi má þó sjá einhvers konar sveiflu
í styrk leysts kísils með lægð á árunum
2000 til 2003, aukningu frá 2003 til
2007 og svo aftur lægð frá 2007 til 2013.
Gögnin frá 2014 benda til að styrkurinn
sé aftur að aukast, en ekki er hægt að full-
yrða um það. Styrkurinn sveiflast frá 170
til 220 µmól/l á þessu tímabili (4. mynd).
Styrkur kísils í vatni er háður ýmsum
þáttum. Leysing kísils úr bergi eykur
styrk kísils í lausn og upptaka kísil-
þörunga til að byggja kísilskeljar sínar,
minnkar styrk kísils í lausn. Þar sem
styrkur kísils í lindunum er svo til alveg
stöðugur yfir tímabilið (3. mynd) er
nærtækara að líta á virkni kísilþörunga
og upptöku þeirra á leystum kísli.
farin til að geta gert grein fyrir árstíða-
bundnum sveiflum í efnasamsetningu
vatnsins, svo sem sökum árstíðabund-
inna lífrænna ferla í vatninu. Sýnum úr
lindunum var safnað að hausti, nema
hvað sýnataka sem fara átti fram haustið
2013 frestaðist fram að vori 2014.
NIÐURSTÖÐUR OG ÁLYKTANIR
STYRKUR LEYSTRA AÐALEFNA
Til aðalefna í vatni teljast kísill (Si),
natríum (Na), kalíum (K), kalsíum (Ca),
magnesíum (Mg), súlfat (SO4), klór (Cl),
flúor (F) og leyst ólífrænt kolefni (DIC,
e. dissolved inorganic carbon). Aðal-
efnin eru allt að 99% af magni leystra
efna í vatninu og oft er samanlagður
styrkur þeirra (TDS, e. total dissolved
solids) notaður til að gera grein fyrir
mismuni vatna (1. viðauki).
Heildarstyrkur leystra efna (TDS)
í vatni úr Silfru og útfallinu við Stein-
grímsstöð var svipaður, frá 60 til 68
mg/l, en minni í Vellankötlu, frá 48 til
51 mg/l. Það bendir til þess að megnið
af innflæði vatnsins eigi sér uppruna í
Silfru eða öðrum lindum með svipaða
efnaeiginleika og Silfra (1. viðauki).
Gildi pH í lindunum Silfru og
Vellankötlu var á milli 9 og 9,5 sem er
dæmigert fyrir lindarvatn í basískum
berggrunni (1. viðauki og 3. mynd).7–9