Náttúrufræðingurinn - 2020, Blaðsíða 72

Náttúrufræðingurinn
72
A) B) C)
P-total (μmól/l)
0,0
0
4
8
12
16
0,5 1,0
(3) (2)
16N:1P
(1)
N
ó
líf
ræ
nt
(μ
m
ól
/l)
Steingrímsstöð Silfra Vellankatla
0
4
8
12
16
PO4-P (μmól/l)
0,0 0,5 1,0
16N:1P
N
ó
líf
ræ
nt
(μ
m
ól
/l)
0
4
8
12
16
P-total (μmól/l)
0,0 0,5 1,0
16P:1N
N
ó
líf
ræ
nt
(μ
m
ól
/l)
Sökum ljóstillífunar var samanlagður
meðalstyrkur ólífrænna köfnunarefn-
issambanda (NO3, NO2 og NH4 = DIN,
1. viðauki) um 80% minni í útfallinu
við Steingrímsstöð en í lindunum.
Styrkur ólífrænna köfnunarefnissam-
banda í Vellankötlu og Silfru var tvöfalt
og fjórfalt meiri en styrkur lífrænna
köfnunarefnissambanda. Vegna við-
stöðu vatnsins og ljóstillífunar í Þing-
vallavatni breyttust hlutföll lífrænna
og ólífrænna köfnunarefnissambanda
(DIN og DON, 1. viðauki) frá lindunum
að útfallinu við Steingrímsstöð og var
styrkur lífrænna köfnunarefnissam-
banda í útfallinu orðinn þrisvar sinnum
meiri en styrkur hinna ólífrænu.
SAMANBURÐUR VIÐ ELDRI GÖGN
Árin 1975–1991 fór fram viðamikil
rannsókn á Þingvallavatni3 og var
sýnum safnað úr lindum og víða í vatns-
bol Þingvallavatns. Gögn frá þessum
tíma eru mikilvæg til samanburðar við
þau gögn sem aflað hefur verið á rann-
sóknartímabili því sem hér er greint frá.
Árið 1975 var safnað úr Flosagjá og úr
nokkrum lindum í Vatnsviki, þar á meðal
úr Vellankötlu. Í þessari grein eru niður-
stöður greininga á sýnum úr Flosagjá
teknar til samanburðar við niðurstöður
úr Silfru, og niðurstöður úr Vatnsviki
við niðurstöður úr Vellankötlu. Sama
ár var sýnum safnað á nokkrum stöðum
í Þingvallavatni á mismunandi dýpi.
Einn þessara sýnatökustaða, Stöð 1, var
nálægt útfallinu við Steingrímsstöð og
eru niðurstöður yfirborðssýna þaðan
notuð til samanburðar við niðurstöður
úr útfallinu. Sýnin frá Stöð 1 eru aðeins
fimm, safnað frá mars til september
1975. Því eru engin vetrarsýni í saman-
burðarsýnunum. Sýnin úr Vatnsviki frá
1975 eru alls sex og úr Flosagjá tvö.3,11
Hlutföll efnastyrks eru gagnleg þegar
bera á saman gögn frá mismunandi
stöðum og tímabilum. Á 9. mynd eru
sýnd hlutföll styrks klórs og nokkurra
valinna leystra efna. Opnir hringir
tákna niðurstöður greininga á sýnum
sem safnað var frá 2007 til 2014. Fylltir
hringir tákna niðurstöður frá 1975.
Litirnir endurspegla samanburðar-
staðina. Eins og sjá má er styrkur Na
og Ca (einnig SiO2) í Flosagjá meiri en
í Silfru. Þetta eru efni sem ekki ættu að
taka miklum styrkbreytingum með tíma
í lindunum þar sem þau eru tiltölulega
stöðug í lausn. Það vekur upp spurn-
ingar um hvort sýni úr Flosagjá séu
sambærileg við sýni úr Silfru, þrátt fyrir
að gjárnar tvær séu á sömu sprungurein.
Styrkur þessara efna í sýnum frá Vatn-
sviki árið 1975 er alltaf á milli styrks
þeirra í sýnum úr Vellankötlu og útfall-
inu við Steingrímsstöð frá 2007 til 2014
og bendir það til þess að lindarvatns-
sýnin frá 1975 séu lítillega blönduð vatni
úr Þingvallavatni.
Hnattrænn styrkur brennisteins í
andrúmslofti, og þar af leiðandi í úr-
komu, hefur minnkað síðan á áttunda
áratug síðustu aldar í kjölfar takmörk-
unar á brennisteinslosun af manna-
völdum.32 Það endurspeglast í því að
styrkur súlfats (SO4) er mun minni í
sýnum úr lindunum í núverandi rann-
sókn en í sýnum frá 1975.
Styrkur fosfórs í sýnum frá Vatns-
viki og Vellankötlu var svipaður, en var
meiri í Flosagjá en í Silfru. Heildar-
styrkur köfnunarefnis (N-total) í sýnum
frá 2007–2014 var sambærilegur við
styrk þeirra í sýnum frá 1975 en styrkur
NO3 var meiri. Hnattrænn styrkur
bundins köfnunarefnis í andrúmslofti
hefur aukist síðan fyrir iðnbyltingu
og mest hefur aukningin verið síðustu
áratugi vegna aukinnar brennslu við
orkuöflun, við útblástur frá bílaumferð
og iðnaði, og við áburðarframleiðslu og
-notkun.33 Losun oxaðs köfnunarefnis
(NOx) til andrúmslofts vegna athafna
manna jókst um 50% frá 1970 til 2010.34
Efnaferli valda því að NOx hvarfast við
andrúmsloft og myndar gas, N2O, sem
getur leyst upp í úrkomu. Við það mynd-
ast bundið köfnunarefni í úrkomunni
(NO3) sem er aðgengilegt ljóstillífandi
lífverum. Styrkur N2O í andrúmslofti
7. mynd. Styrkur næringarefnanna fosfórs og köfnunarefnis í Silfru, Vellankötlu og útfalli Þing-
vallavatns við Steingrímsstöð. Athugið að kvarðinn á lóðrétta ásnum er mismunandi eftir efnum.
– Concentration of dissolved nutrients in the spring water inlet, Silfra and Vellankatla, and the
outlet of Lake Þingvallavatn at Steingrímsstöð. Note that the scale of the vertical axis varies
from one dissolved constituent to another.
ja
n.
2
00
7
ja
n.
2
00
8
ja
n.
2
00
9
ja
n.
2
01
0
ja
n.
2
01
1
ja
n.
2
01
2
ja
n.
2
01
3
ja
n.
2
01
4
ja
n.
2
01
5
ja
n.
2
00
7
ja
n.
2
00
8
ja
n.
2
00
9
ja
n.
2
01
0
ja
n.
2
01
1
ja
n.
2
01
2
ja
n.
2
01
3
ja
n.
2
01
4
ja
n.
2
01
5
Steingrímsstöð Silfra Vellankatla
PO4 (μmól/l)P-total (μmól/l)
NO3 (μmól/l) NO2 (μmól/l)
NH4 (μmól/l) N-total (μmól/l)
1,2
1,0
0,8
0,6
0,4
0,2
0,0
6,0
5,0
4,0
3,0
2,0
1,0
0,0
2,0
1,5
1,0
0,5
0,0
1,2
1,0
0,8
0,6
0,4
0,2
0,0
0,14
0,12
0,10
0,08
0,06
0,04
0,00
0,02
20
15
10
5
0