Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2011, Blaðsíða 40

Múlaþing
Lynggróinn rústahóll íArnarbœli. Myndin er tekin á björtum sumardegi 2007. Skurður 2 sumarið 2010 var tekinn
í hólinn miðjan. Ljósmynd: Þóra Pétursdóttir.
árinnar og hinna fallvatnanna tveggja á Héraðs-
sandi og Eyjum og þ.a.l. einnig aðstæður
til innsiglingar við Héraðsflóann, m.a. við
Amarbæli.
Af þessum rannsóknum má því ráða að
aðstæður við Amarbæli hafí verið allt aðrar
við landnám en þær em nú, og jafnframt að
þær hafi tekið umtalsverðum breytingum á
13. öld. Leið sem nú er aðeins fær smábátum
getur, fram á 12. öld, hafa verið greið stærri
skipum. Þess má geta að sjávarfalla gætir
enn þann dag í dag allt inn að Klúku (Sævar
Sigbjamarson 2002, 69).
Arnarbæli - ummerki um verslun?
Amarbæli er óþekkt úr fomum ritheimildum,
þótt reyndar sé getið um siglingar í tengslum
við Ós, landnámsjörð Una danska austast við
Héraðsflóa. Það er hins vegar, eins og komið
hefur fram, gömul trú manna og munnmæli
að í Amarbæli hafí verið verslunarstaður.
Staðarins er fyrst getið í Ferðabók Ólavíusar,
en hann ferðaðist um Austurland 1776.1 lýs-
ingu hans segir m.a.: „Haldið er að Lagarfljót
og Selfljót hafi fyixum fallið til sjávar í sam-
eiginlegum ósi, sem Amarbæli hét, og að skip
hafi lagztþarað“ (Ólafur Olavius 1965,171).
Þessu til stuðnings mætti nefna fleiri sjávar-
tengd ömefni á þessum slóðum, auk þess
sem aðstæður á svæðinu hafa breyst umtals-
vert eins og áður hefur komið fram. Engu
að síður ber að taka orðum Olavíusar með
nokkmm fyrirvara. Ömefni geta verið mikil-
vægar vísbendingar um liðna tíð og nýtingu
lands en þau em hins vegar ekki óhagganleg
heldur lifa þau og hrærast í landslaginu. Það
er því alþekkt að örnefni geta færst til, fæðst
og horfíð eða séu heimfærð á náttúmleg eða
menningarleg fyrirbæri í landinu í því augna-
miði meðal annars að fínna sögunni stað eða
svið í veruleikanum.
Freysteinn Sigurðsson (2000) jarðfræð-
ingur hefur einnig velt fyrir sér ömefnum og
uppmna þeirra og bent á það hve algengt sé
að ömefnið Arnarbæli sé tengt verslun hér á
landi. Hann hefur sett fram þá tilgátu að hér
38