Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2011, Blaðsíða 117

Hjörleifur Guttormsson
Gilsárvalla-Gvendur
síðasti förumaðurinn eystra
r
Aseinni hluta 19. aldar hafði föru-
fólki og umrenningum fækkað til
muna miðað við það sem áður var.
Aðstæður bænda höfðu batnað frá því sem
gerðist á 18. öld og fyrsta fjórðungi 19. aldar
og flestar vinnufúsar hendur fengu vist til
sveita og gengu til fastra verka að þeirrar
tíðar hætti. Vísir var kominn að kaupstöðum
með þurrabúðar- og kaupafólki sem fór lands-
homa á milli í atvinnuleit, einkum við sjávar-
síðuna, en það taldist ekki tlökkulýður í þeim
skilningi sem átti við á meðan ákvæði um
vistarband voru í gildi, en á þeim var slakað
frá árinu 1863 að telja og afnumin 1894.
í æsku minni á Héraði um miðja 20. öld
fór enn sögum af förufólki sem þá var í minni
eldri kynslóðar. Fyrst og fremst voru það tveir
karlar, þeir Gilsárvalla-Gvendur (1835-1905)
og Halldór Hómer Þorkelsson (1845 - 1895).
Einnig brá fyrir nafni Önnu Erlendsdóttur
frá Sleðbrjót (1836 - 1917) sem var sérstæð
förukona, sem flakkaði einkum um Jökuls-
árhlíð og Hróarstungu fram undir aldamótin
1900.' Báðir voru þeir Gvendur og Hómer
svo eftirminnilegir að meira en mannsaldur
1 Guðmundur Jónsson frá Húsey. Förumenn. Úr endurminningum
frá æskuárum. Heimskringla 58. árg. 17. tbl., s. 2-3.
þurfti til að fennti í spor þeirra. Það var Einar
Long (1869 - 1957) sem sagði okkur krökkum
frá þeim í bland við Grýlusögur og ævintýri.
Einnig kom fyrir að Guttormur faðir okkar og
eldri bræður minntust á Gilsárvalla-Gvend,
einkum ef síld var á borðum. Þá var rifjað
upp að Gvendur hefði fyrst haft orð á að bein
væru í síldinni eftir að hann hafði sporðrennt
átján og var byrjaður á þeirri nítjándu. Þetta
átti að hafa gerst á Selstöðum í Seyðisfirði.2
Ekki minnist ég þess að talið hafí verið til
frændsemi við Gvend, enda passaði hann illa
inn í frásagnir af prestum og lærdómsmönnum
sem oft voru nefndir þegar frændgarð liðins
tíma bar á góma. Það var ekki fyrr en um
miðjan aldur að mér varð ljóst að Gvendur
stóð okkur nær en margur annar.
Ætt Gvends og æskuár
Guðmundur Guðmundsson hét hann fullu
nafni, fæddur í Hafrafellstungu í Öxarfirði
8. október 1835, sonur hjónanna Guðmundar
Sigvaldasonar og Soffiu Sigurðardóttur er þar
bjuggu á árunum 1831 - 1836. Guðmundur,
faðir Gvends, var ættaður af Úthéraði en
2 íslenskarþjóðsögur og -sagnir IV. Hafnarfírði 1931, s. 125. Þar
er raunar talað um 14 eða 16 hafsíldar.
115