Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2011, Blaðsíða 133

Fornleifaskráning á Öxi
Asta Hermannsdóttir framan við Ullarhelli í landi Berufjarðar. Horft er til suðurs. Ljósmynd Þóra Pétursdóttir.
kvæmdasvæði lönd höfuðbólanna Berufjarðar
og Þingmúla og hjáleiga þeirra auk Múla-
afréttar. í dag eru hins vegar fleiri jarðir innan
áhrifasvæðisins.
Alls voru skráðir 64 minjastaðir við vett-
vangsathugun á áhrifasvæði fyrirhugaðra
framkvæmda. I langflestum tilvikum erum að
ræða sýnilegar minjar, en í nokkrum tilvikum
er um heimildir um horfna minjastaði að ræða.
Þær minjar eru engu síður skráðar enda geta
ummerki þeirra komið í ljós við jarðrask eins
og vegagerð. Eins og þegar er greint frá voru
minjamar ýmist metnar í hættu eða stórhættu,
en hafa ber í huga að sumar minjanna eru
innan áhrifasvæða fleiri en einnar veglínu og
vom því ýmist metnar í hættu eða stórhættu
eftir því sem við átti.
Skráðar minjar á svæðinu voru afar íjöl-
breyttar, enda landsvæðið sem framkvæmd-
irnar ná til afar ijölbreytilegt, frá afdal, um
ijallveg til sjávar. Skráðum minjastöðum má
í grófum dráttum skipta niður í ijóra flokka,
sem jafnffamt kallast á við það búsetulandslag
sem rannsóknin náði til. I fyrsta lagi er fjall-
lendið þar sem finna má samgönguminjar er
bera vott um tengslin á milli byggðarlaganna,
en geyma auk þess sögur og minningar um
veðravá, hrakningar og manntjón. I öðru lagi
eru úthaga- og afdalalöndin í Berufjarðardal
og botni Skriðdals sem geyma fjölda minja um
búskap og nytjar. I þriðja lagi eru heimatúnin
þar sem umsvif manna voru mest og fram-
vinda sögunnar er oft hvað gleggst, í sam-
blandi hins forna og nýja. I ijórða lagi er svo
sjávarsíðan þar sem lesa má sögu sjávamytja
og hlunninda. An þess að telja fram hvem
einasta minjastað verður hér gerð grein fýrir
þessum minjaflokkum og eðli þeirra.
Yfirgripsmestu minjamar voru í raun fjall-
vegurinn sjálfur, þ.e. þjóðleiðin gamla um
Öxi, en fjöldi varða sem henni tengjast em enn
uppistandandi á heiðinni. Alls vom skráðar
26 vörður á áhrifasvæði framkvæmdanna
en af þeim var talið að 21 hafi tengst gömlu
þjóðleiðinni. Þær vörður voru annarsvegar
meðfram núverandi ijallvegi yfir Öxi, og
hinsvegar meðfram veginum í brattanum
innst í Beruijarðardal. Engar vörður voru
131