Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2011, Page 47

Sœvar Sigbjarnarson frá Rauðholti
Ymislegt um afréttarmál
r
í Utmannasveit
r
rið 1833 mun hreppstjórum á Hér-
aði hafa verið gert að semja reglur
um skyldur allra fjáreigenda, að taka
þátt í kostnaði við melrakkaveiðar í sínum
hreppum. Á Héraðsskjalasafiii Austfirðinga á
Egilsstöðum er varðveitt bók í skinnbandi, þar
sem slíkar reglur eru innfærðar. Þ.e.a.s. „Sam-
þykkt um Melrakkaveiðar í Hjaltastaðahrepp.“
Bókin virðist hafa verið í notkun frá 1839 -
1889, en samþykktin hefur þó verið undirrituð
á Hjaltastað sex árum fyrr, þ.e. 14. apr. 1833
og færð inn í bókina, sem er löggilt af sýslu-
manninum á Ketisstöðum (á Völlum) 21.10.
þá um haustið. Samþykktin geymir fyrirmæli
um skyldur manna til þátttöku í refaveiðum
og viðurlög við því að vanrækja þær.
Samþykkt þessi er í 25 greinum. Sú fyrsta
hefst á þessum orðum: „Allir hreppsbúar sem
dýratollieiga aðsvara. “En sú 25. áorðunum:
» Allar bæturJyrirpretti eða hirðuleysi. “ Sú
1. gerir sem sé grein fyrir, hverjir eigi að
framkvæma fyrirmæli samþykktarinnar, en
sú 25. skilgreinir hvað af því hlýst að taka
ekki mark á þeim.
Bókin hefur að geyma, auk umræddrar
samþykktar, „töblur um Hjaltastaðahrepps
lifandi pening“ eins og skrá yfir fjölda sauð-
fjár og eigendur þess er kölluð árið 1848. Og
það eru einmitt fjáreigendur sem grenjatolli
eiga að svara.
Nokkuð misjafnlega er samt staðið að
þessu uppgjöri við bændur á milli tímabila.
Á 5. og 6. áratug 19. aldar er innfærð í
bókina niðurjöfnun kostnaðar við veiðamar
fyrir flest ár. Sú niðurjöfnun byggist á fjölda
sauðfjár í eigu hreppsbúa og ber hverjum fjár-
eigenda að greiða í réttu hlutfalli við fjáreign
ef ég skil skrámar rétt.
Meira um efni elstu hreppsbókar
Nokkuð gekk undirrituðum stirðlega að lesa
úr texta og þeim skrám sem þarna eru inn-
færðar, bæði sökum þess að skriftin er mjög
máð og auk þess mjög framandleg stafagerð.
Hér ætla ég að tilfæra fróðleiksmola sem
ég þykist lesa með nokkurri vissu út úr því
sem þarna er skráð.
Framgengið saitðfé virðist hafa verið:
Arið 1843 samtals 4912 kindur, kostnaður
refaveiða var þá samtals 16 ríkisdalir og 80
skildingar.
Arið 1845 samtals 5045 kindur, kostnaður
refaveiða var þá samtals 15 ríkisdalir og 64
skildingar.
45