Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2011, Blaðsíða 129

Fomleifaskráning á Öxi
Oxi heitir fjallvegurinn á milli Beru-
fjarðar og Skriðdals og hefur lengi
verið fjölfarin þjóðleið. Meðal annars
var þar lengi vel kaupstaðarleið Héraðs-
manna til kauphafna í Gautavík og síðar við
Djúpavog. Vegagerð á Öxi hófst 1959, en það
ár veitti Ungmennafélag Innstrendinga við
Berufjörð, Djörfung, uppsöfnuðum arði af
rófúrækt félagsins, rúmum 20 þúsund krónum,
óskiptum til vegagerðar á Öxi. Var þá ruddur
slóði inn að svonefndri Vagnabrekku í botni
Beruijarðardals. Fyrir framlag úr Fjallvega-
sjóði og mikla sjálfboðavinnu tókst svo að
teygja slóðann alveg yfir heiðina ári síðar
(,Sveitir ogjarðir í Múlaþingi III, 1976 bls.
369). Núverandi akvegur yfír Öxi er 18,7 km
langur og liggur mest í 532 m hæð yfír sjávar-
máli. Hann var lengi vel torfær og taldist til
fjallvega þar til gerðar voru á honum endur-
bætur fyrir fáum ámm. Eftir það hefúr umferð
um veginn aukist vemlega (Helga Aðalgeirs-
dóttir ofl., 2008, bls. 3), enda felst í honum
umtalsverð stytting á hringvegi milli Héraðs
og Berufjarðar.
Nú hafa um nokkurt skeið staðið til
umfangsmiklar vegabætur á Axarvegi í því
augnamiðið að gera hann að heilsársvegi, og
þar með aftur að þeirri þjóðleið sem hann áður
var. Hvort af þessum vegabótum verður, eða
um kosti þeirra og galla verður ekki fjallað
í þessari grein. Hins vegar hafa vegabætur
sem aðrar framkvæmdir í for með sér röskun
á bæði náttúm og menningarlandslagi og því
lögbundið að áður en til framkvæmda kemur
fari tfam umhverfismat, þar sem meðal annars
er horft til röskunar eða ógnar við menningar-
minjar. Verður hér gerð grein fýrir fomleifa-
skráningu sem Fomleifastofiiun íslands ses.
vann vegna fyrirhugaðra framkvæmda á Öxi,
í Bemfírði og í botni Skriðdals. Fyrst verður
þó fjallað stuttlega um eðli fomleifaskráningar
og tengsl við umhverfismat.
Um fornleifaskráningu og umhverfismat
Það er e.t.v. ekki á allra vitorði að fomleifa-
skráning er annar af tveimur aðal verkefna-
flokkum fomleifafræðinga, hinn eruppgröftur.
Fornleifaskráning er, eins og heitið ber með
sér, skráning á fornleifum, en til fomleifa
teljast, samkvæmt gildandi þjóðminjalögum,
allar minjar 100 ára og eldri. Yngri minjar
eru einnig skráðar í undantekningartilvikum,
beri þær vott um horfna byggingarhætti, fomt
handverk eða verklag, líkt og t.d. hleðslur úr
torfi og grjóti. Eins og gefúr að skilja er það
ákveðnum vandkvæðum bundið að tímamörk
127