Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2013, Qupperneq 106

Múlaþing
athuganir hans á mállýskubundnum framburði á fyrri hluta 20. aldar, sem hafi verið fýrirrennari
rannsókna Björns Guðfínnssonar á fimmta áratugnum og rannsókna Höskuldar Þráinssonar
og Kristjáns Amasonar á níunda áratugnum.
Sýnilegt er að Stefán hefur snemma farið að huga að ömefnum. Hann skrifar í formála
að Breiðdœlu 1948 á þessa leið:
A skólaárum mínum skrifaði ég vandlega niður öll ömefni á Höskuldsstöðum og nokkmm öðmm
bæjum, sem ég komst þá yfir. Það safn reyndi ég að fylla 1930, síðasta sumarið sem ég kom í Breiðdal,
og kom ég þá víða við á bæjum í dalnum í því skyni. (bls. vii).
Þetta er þegar Stefán fór hér um og athugaði framburðinn. (Heimildir um ömefnasöfnun
Stefáns, einkum bréf, er að frnna í Ömefnasafni Stofnunar Ama Magnússonar í íslenskum
fræðum.) I bréfi sem Óli Guðbrandsson skrifar honum 31. maí 1930 kemur fram að Óli hefur
verið að athuga framburð þar í sveit, m.a. hjá skólabömum sem hann hefur verið að kenna.
Óli segist ennfremur hafa verið að skrifa upp ömefni á bæjunum Eyjum og Ósi og sendir
Stefáni ömefnin á Eyjum. Og í desember 1931 sendi Gísli Sigurðsson í Krossgerði honum
ömefnin á Streiti. Gísli veigrar sér við að skrifa upp öll mið en segist gera það ef Stefán vilji
endilega fá þau:
En mikið mál yrði það fram með öllum ströndum við Berufjörð. Þar er margt að nefna ef nákvæmt
á að vera. En það eru þessi heilabrot og grufl ykkar vísindamanna, sem grúska vilja í öllu. Og það
er að sjá, að þið blessaðir hafífðj ekki alltaf mikið að gera, ekki alveg eins og við sem berjumst sí
og æ upp á líf og dauða fyrir framleiðslunni...
Fleiri sendu Stefáni ömefnaskrár 1931, Einar Vigfusson í Eydölum og Páll Guðmundsson
í Gilsárstekk. Þorsteinn Stefánsson á Þverhamri sendir honum örnefni af nokkrum jörðum
1932, þannig að nokkur stofn í ömefnalýsingar verður til á þessum ámm. Hann spyr í bréfi til
Friðbjöms Þorsteinssonar í Vík í Fáskrúðsfírði, gamlan granna sinn frá Flögu, hvort hann eigi
ekki margt af greindum strákum og stelpum sem skrifað gætu upp ömefni. En afraksturinn
var þó ekki sérlega mikill á þeim tíma, þó að söfnunin hafi ekki lagst niður. Ríkarður Jónsson
tréskurðarmeistari skrifar Stefáni í nóvember 1950 m.a. um örnefni í Álftafirði.
Annað verkefni tengist ömefnasöfnun Stefáns eystra, en það er landlýsing á öllu svæðinu.
Hann skrifaði Landnáms- og byggðarsögu Breiðdals í Breiðdælu 1948, á einum 58 bls., þar
sem hann fjallar m.a. um ömefni, sem tengjast landnáminu og sögu byggðarinnar. A árinu
1954 er farið að huga að Arbók Ferðafélags Islands um Austurland, og er Stefáni falið að
skrifahana. JónEyþórsson skrifar Stefáni í janúar 1954 um að árbókin eigi að vera um svæðið
frá Lónsheiði að Héraðsflóa, tvær bækur. Stefán hefur ráðgert að ferðast um svæðið, líklega
á því ári. Jón ræðir framkvæmdina í bréfínu:
3. Samgöngur á Austfjörðum hafa breytzt talsvert, síðan þú varst þar síðast. Býst ég ekki við, að
þér verði nein vandræði úr að komast fjarða á milli, þótt ekki hafir þú hest eða jeppa sérstaklega til
umráða. En víst er gott hjá sjálfum sér að taka.
4. Þess vegna getum við athugað þann möguleika, að þú tækir með þér sæmilegan jeppa frá USA,
notaðir hann í ferðalagið, en Ferðafélagið keypti hann af þér að því loknu. Það segir sig sjálft, að við
104