Saga - 2014, Blaðsíða 78

Hið mikla ritverk undir stjórn Pierre Nora, sem hér hefur verið
vísað til, jók mjög áhuga fræðimanna á hugmyndum undir for -
merkjum minninga og minnis. Jafnframt tilheyrði Nora þeim hópi
og tímabili sem áleit sögu og minningu andstæður, segir þýski
minningafræðingurinn Aleida Assmann, sem hefur greint viðhorfið
til þessarar hugtakatvennu eftir tímabilum. Hún hefur kannað sögu
tengslanna milli minninga og sögu og búið til líkan þar sem ein -
kenni þessara tengsla eru flokkuð í þrennt eftir tímaskeiðum. Fyrsta
tímabilið einkennist af einingu sögu og minningar þar sem hlutverk
sagnfræðinnar er að skrá og staðfesta þá minningu sem konungs-
vald, kirkja eða önnur valdastofnun vildi halda á lofti. Annað stigið
hefst með innreið heimildarýninnar sem á rætur aftur í grískri heim-
speki og ítalskri endurreisn en festi sig í sessi á nítjándu öld. Í nafni
gagnrýninnar sagnfræði var minningin lýst ótraust og gildishlaðin
en sagnfræðin var fulltrúi hlutlægninnar. Aðrir tóku að vísu upp
hanskann fyrir minninguna eða lýstu söknuði eftir henni —
Nietzsche, Halbwachs og Nora — en voru sammála um að hér væru
andstæður á ferðinni. Þriðja stigið segir Aleida Assmann að megi
kenna við póstmódernisma ef menn svo vilja. Nú erum við stödd á
tímabili þar sem saga og minning eru í gagnvirku sambandi.
Þessi aukni áhugi á minni og minningu á síðustu áratugum, og
samspili þess við sögu og sagnfræði, hefur fengið fræðimenn til að
leita skýringa á þeim sama áhuga. Margir hafa rakið hann til þess að
gáttir opnuðust við fall sovétkerfisins, bæði með skjölum og munn-
legum frásögnum, ennfremur til þeirra fjölmörgu sem nú voru
reiðubúnir að vitna um helför gyðinga í seinni heimsstyrjöldinni.
(Skýringar á hinu síðarnefnda voru nefndar hér á undan.) Minn -
ingin í vitnisburði þátttakenda varð verðmæt, stangaðist oftsinnis á
við ríkjandi sagnaritun og ýtti undir söguendurskoðun. Sagn fræð -
ingar fengu einnig aukinn áhuga á minningunni sem m.a. birtist í
„táknrænum athöfnum við að upplifa, túlka og muna atburði for -
tíðar sameiginlega“.40 Minni og minning geta sem sé einnig orðið
verkefni sagnfræði og má kalla með grískri vísun „mnemo-sögu“ (á
þýsku Gedächtnisgeschichte). Þá rannsaka sagnfræðingar hvernig
minning fortíðar lifir, hvaða atburðum er haldið á lofti, hvaða
goðsögur eru lífseigar, segir Aleida Assmann.
þorsteinn helgason76
40 „…the symbolic practices with which events of the past were collectively
experienced, interpreted, remembered.“ Aleida Assmann, „Transformations
between History and Memory“, bls. 62.
Saga haust 2014 .qxp_Saga haust 2004 - NOTA 17.5.2019 10:15 Page 76