Saga - 2014, Blaðsíða 75

un þess er jafnan rakin til franska félagsfræðingsins Maurice Halb -
wachs þó að rætur þess liggi lengra aftur. eins og við er að búast
stökk það ekki fullskapað fram og verður raunar aldrei sett í endan-
legar skorður. Með athugunum í sálfræði og síðar í félagsfræði
mótaði Halbwachs smám saman með sér hugmyndir um að til væri
það sem kallast gæti sameiginlegt minni (fr. mémoire collective) og
veigamikill þáttur í mótunarvinnunni var að greina það frá öðrum
fyrirbærum, einkum hinu hversdagslega einstaklingsminni annars
vegar og sögu og sagnfræði hins vegar. Þessi umræða um inntak
sameiginlega minnisins heldur áfram, hvort gagnlegt sé að hugsa
sér fyrirbæri með þessu heiti og ef svo er hvar eigi að setja mörk og
hverjir séu helstu áhrifaþættir.
Halbwachs prófaði mismunandi hugtök þegar hann kynnti sam-
eiginlega minnið til sögunnar, greindi það frá einstaklingsminninu
og velti fyrir sér inntaki og mörkum hugtakanna. Þetta var frumlegt
mótunarstarf því minningin hafði verið skoðuð út frá einstaklingn-
um fram að þessu. Því var engin furða að hugtökin og mörkin yrðu
ekki föst í skorðum þegar í stað.
Halbwachs greindi skrifaða sögu frá lifandi sögu og hin síðari
var augljóslega annað heiti yfir sameiginlega minnið.32 Hann áleit
ekki að þjóðarsagan væri eiginlegur vettvangur sameiginlegu minn-
inganna, ekki einu sinni sögulegu minninganna (og fannst raunar
„söguleg minning“ vont hugtak), ef við skiljum hana þannig að hún
geymi röð atburða sem varða alla þjóðina. Slíkir atburðir eru fjar-
lægir og snerta einstaklingana sjaldan. Hins vegar heyra einstakling-
arnir til ýmissa nálægari hópa, starfsfélaga eða íbúa í þorpi til
dæmis, og í þeim hópum skapast sameiginlegar minningar sem
varða alla.33 Félagsfræðingurinn Halbwachs talaði ekki hlýlega um
sögu og sagnfræði sem hann sagði fjalla um hlutina utan frá en sam-
eiginlegar minningar spryttu upp innan frá. Þær væru lifandi en
einkenni þeirra væru þó stöðugleikinn en sagnfræðin hefði mestan
áhuga á breytingum. „…sagan byrjar ekki nema þar sem hefðinni
lýkur, þar sem félagsleg minning slokknar eða leysist upp“.34
Sagnfræðina mætti hugsanlega telja „allsherjarminni mannkyns“ (fr.
minning sem félagslegt fyrirbæri 73
32 Vef. Maurice Halbwachs, La mémoire collective, bls. 39.
33 Maurice Halbwachs, La mémoire collective, bls. 43–44.
34 „…l’histoire ne commence qu’au point où finit la tradition, moment où s’éteint
ou se décompose la mémoire sociale.“ Maurice Halbwachs, La mémoire
collective, bls. 45.
Saga haust 2014 .qxp_Saga haust 2004 - NOTA 17.5.2019 10:15 Page 73